अध्याय

लेखक : श्री.बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

    महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर

या पहिल्या अध्यायात स्वर्गीय बाळासाहेबांनी मंगल चरण गायिले असून, सर्वांना वंदन करून ग्रंथ निर्मितीचा उद्देश कथन केला आहे. सदर मंगल चरणावर कथाकल्पतरू ग्रंथातील “ईशस्तवन” ची छाया आहे. गुणातीत सर्वेश्वर सर्व गुणांचा राजा विघ्ननाशक असा जो गणपती, त्या गणपतीला ग्रंथारंभी मी अंतःकरणपुर्वक साष्टांग प्रणाम करून “ हे परात्पर भगवान गणनाथा तू अनादी व अनंत असून, सर्वत्र आहेस. सर्वास कार्यकारण तूच असून करताही तूच आहेस. अशा प्रकारे विघ्नहर्ता श्री गणरायाचे स्तवन करून श्री सरस्वती, कुलदैवत तुळजा भवानीला माता – पिता – श्री गुरु कृष्ण सरस्वतींना वंदन करून आशीर्वाद मागितला आहे. वाचक हो आपण ज्ञानवंत व सुशील असून आपल्या हृद्यात समता आहे. श्री हरीचे दास आपल्या हृदयात कधीही किल्मिष बाळगीत नाहीत. त्यांची हृदये आरशा प्रमाणे स्वच्छ असतात.आपणही अशाच निर्मल अंत:करणाने या ग्रंथाचे परिशीलन कराल असा मला भरवसा आहे. निर्मळ पाणी जसे कोणत्याही रंगाचे होते, त्याचप्रमाणे आपणही आपले निर्मळ अंत:करण भक्तीरसाने रंगवून या माझ्या ग्रंथाकडे पहावे अशी माझी तुम्हाला विनंती आहे.

भगवंताच्या लीला श्रवणाची उत्सुकता साधारणतः सर्वाना सारखी आहे. त्या लीला गोड आहेत. संस्कृत भाषेत आहेत. अवघड आहेत. संस्कृत भाषा फार थोडे लोक जाणत असल्यामुळे कृष्ण कवींनी हा ग्रंथ (कथा कल्पतरू) प्राकृतात केला. या ग्रंथात वेद, श्रुती, स्मुती, उपनिषिदे यातील सार प्राकृतात वर्णन केले आहे. ईश्वर प्राप्त आजे जे व्यास, वाल्मिकी, शुक यांनी महाभारत, रामायण, श्रीमद्भागवत व अठरा पुराने असे वेद्तुल्य ग्रंथ संस्कृतात करून ठेवले आहेत. त्या ग्रंथातील कथा मी प्राकृतात वर्णन करण्याचा प्रयत्न करीत आहे, असे कृष्ण कवी म्हणतो. अशा व्यास, वाल्मिकी, शुक, मुनी व कृष्ण कवींना स्व. बाळासाहेबांनी वंदन केले आहे. तहानेने व्याकुळ असलेल्या गृहस्थास पाण्याची खोल विहीर दिसावी पण पाणी वर काढण्यास जवळ पात्र व दोर असू नये. त्याप्रमाणे प्राकृत हरीभक्तांची स्थिती झाली आहे. अशा प्राकृत जनांसाठी मी पात्र व दोर होवून तो खोल असलेला संस्कृत ज्ञानसागर उपसून वर आणत आहे. हा ज्ञानसिंधु फार विशाल आहे. तो उपसीत असताना जर काही चुकून राहिले तर सहृदय वाचकवृंदहो मला तुम्ही क्षमा करा. स्वर्ग मृत्यु पाताळाचे तिन्ही ठिकाणच्या लोकांनी कथामृत सेवनाचा प्रयंत्न केला आहे आणि असा प्रयत्न आजवर एकसारखा चालत असल्यामुळे भगवंताचे लीलालाघव चरित्र सर्वांना उपलब्ध झाले आहे. श्रीहरीच्या अनंत लीला पाताळात कंबल व अश्वतर यांनी वासुकीला सांगितल्या होत्या, स्वर्गात सुरपतीला बृहदश्वाने सांगितल्या होत्या. त्याच कथा एकदा कैलासात असताना शंकराने पार्वतीला कथन केल्या होत्या. बद्रीकाश्रमी त्या सुतांनी ऋषींना सांगितल्या होत्या, याप्रमाणे परंपरेने त्या कथा अनेकांनी अनेकांस सांगितल्या आहेत. राजा जनमेजय वैशपायन ऋषीस कथा विचारात असून वैशपायन ऋषी त्या कथा राजा जनमेजयाला सांगत आहेत. त्या कथेतीलच एक द्वापार युगातील श्री दत्तात्रेय अवताराची होय.

श्री अत्रिऋषींनी पुत्र प्राप्तीसाठी ऋक्षाकुल पर्वतावर घोर तपश्चर्या केली. त्याच्या तपश्चर्येने त्रिभुवन होरपळू लागले. अत्रिऋषीच्या या घनघोर तपश्चर्येने प्रसन्न होवून ब्रम्हा – विष्णू – महेश हे त्याच्या समोर प्रकट झाले. ते प्रकट होवून वर माग म्हणताच “अत्रिऋषींनी” आपण माझ्या उदरी जन्म घ्यावा हे मागितला. श्री ब्रम्हा – विष्णू – महेश यांनी यावर तथास्तू म्हणून त्याच्या पोटी येण्याचे मान्य केले. त्याप्रमाणे ब्रम्हदेवापासून सोम (चंद्र), विष्णूपासून दत्त शिवापासून दुर्वास हे तीन पुत्र अनुसूयेच्या पदरी जन्मले. तथापी, द्वापार युगातील नारदाने केलेल्या अनुसूयेच्या सतीत्वाच्या गौरवामुळे श्री ब्रम्हा – विष्णू – महेश यांच्या पत्नीच्या मनात (नावे – लक्ष्मी, पार्वती, सरस्वती) अनुसूये विषयी द्वेष निर्माण झाला. अनुसूयेच्या सत्व हरणासाठी त्यांनी आपल्या पतींना अतिथि वेषात अनुसूयेच्या आश्रमात पाठविले. अत्रिऋषी त्यावेळी आश्रमात नव्हते. दोन प्रहरी भिक्षेला आलेल्या अतिथीला कोणत्याही परिस्थितीत भिक्षेशिवाय विन्मुख पाठवायचे नाही असा नियम अत्रिऋषी व अनुसूयेचा होता. श्री ब्रम्हा – विष्णू – महेश अत्रिऋषींच्या आश्रमात भिक्षेसाठी माध्यान्ह काळी आले. अनुसूयेने त्यांना विसाव्याची विनंती केली, आदरातिथ्य केले. तथापी सत्वहरणाच्या उद्देशानी आलेल्या श्री ब्रम्हा – विष्णू – महेशांनी तिला सांगितले की, तू विवस्त्र होवून भोजन वाढत असशील तरच आम्ही भिक्षा स्वीकारू,भोजन स्वीकारू अनुसूया थोडी गडबडून गेली, गोंधळून गेली, परंतु देवांच्या भिक्षेची अट मान्य करून श्री अत्रिऋषीचे स्मरण करून तिने त्या तिन्ही देवांवर तीर्थ शिंपले. त्याबरोबर ते तिन्हीही ब्रम्हा – विष्णू – महेश देव लहान बाळे झाली. इकडे स्वर्गात तिन्ही देवांच्या पत्नी देवांची वाट पहात बसल्या. शेवटी नारदाच्या सांगण्यावरून पतिदेवांचा शोध घेत त्या अत्रिऋषींच्या आश्रमात आल्या.आपले पतीदेव श्री ब्रम्हा – विष्णू – महेश हे बालरूपाने पाळण्यात झोपले असून, अनुसूया पाळण्याला झोके देत आहे, हे पाहून त्या गहिवरून गेल्या. अनुसुयेच्या पतिव्रताचा त्यांनी गौरव केला.स्तुती केली व आपल्या पतीदेवांना बाल्ररूपातून सोडविण्याची विनंती केली. श्री पतीस्मरण करून तीर्थ शिंपडताच तिन्ही बाळे पुन्हा पूर्ववत देव झाली. तिन्ही देवांचे देवीचे दर्शन अनुसूयेला झाले. तिन्ही देवांना पूर्वरूप प्राप्त झाले तेही गहिवरून गेले व त्यांनी अनुसुयेला वर मागण्यास सांगितले. अनुसूयेने ब्रम्हा – विष्णू – महेश या तिन्ही देवांनी तिच्या इच्छेनुसार तिच्या पोटी जन्म घेण्याचे मान्य केले.अशाप्रकारे श्री माता अनुसूया – श्री अत्रिऋषी यांच्या पोटी श्री दत्तात्रयाने जन्म घेवून श्री दत्त परंपरेचे सूत्र चालू राहिले असे पहिल्या अध्यायात स्व. बाळासाहेब सांगतात.आपले पिता श्री अत्रिऋषींच्या सहवासात गौतमी नदीच्या तीरावर तपश्चर्या करून श्री दत्तात्रयांनी ब्रम्हज्ञान प्राप्त केले. दत्तात्रयांनी चोवीस गुरु केल्याचा उल्लेख भागवतात आढळून येतो. पृथ्वी, आकाश, पाणी, अग्नी, सूर्य, पतंग, अजगर, समुद्र, मधमाशी, पिंगळा, कुमारी, मासा, भिंगुरटी, कोळी, बालक वरील चराचराकडून दत्तात्रयाने गुण घेतले आहेत. म्हणून संत एकनाथ महाराजांनी अभंगात खालील प्रमाणे म्हंटले आहे

जो जो जयाचा घेतला गुण I तो तो म्यां गुरु केला जान I

गुरूसी आले अपारपण I जग संपूर्ण गुरु दिसे II

ज्याचा गुण घेतला I तो सहज गुरुत्वा आला II

ज्याचा गुण त्यागरुपी घेतला I तोही गुरु झाला अहितत्यागे II

तो अवधूत जाण दत्तात्रेया I तेणे अलीगुनी यदुराया I

निजरूपाचा बोध तया I अनुभवावया दिधला II

श्री दत्तात्रय अत्रि – अनुसूयेचा पुत्र, वेदकाळापासून त्याचे अवतार कार्य चालू राहिले आहे. १) योगीराज २) अत्रीवरद ३) दत्तात्रेय ४) कालग्रीश्मन ५) योगीजन वल्लभ ६) लीलाविश्वंभर ७) सिद्धराज ८) ज्ञानसागर ९) विश्वंभर १०) मायामुक्त ११) मायायुक्त १२) आदिगुरु १३) शिवरूप १४) देवदेव १५) दिगंबर १६) कृष्णशामकमलनयन

हे सोळा अवतार झाले तर सहस्त्रार्जुन, कार्तवीर्य, परशुराम, यदु, अर्लक, आयू व प्रल्हाद हे पौराणिक शिष्य झाले.

वेदकालीन अवतारा नंतर श्री श्रीपाद श्रीवल्लभ व श्री नुर्सिंहसरस्वती हे मानवी देह धारण करणारे, योगमार्गाचा उपदेश करणारे दत्तावतार झाले. त्यांच्यानंतर श्री माणिकप्रभू हुमनाबाद, श्री स्वामी समर्थ अक्कलकोट, श्री श्रीकृष्ण सरस्वती दत्त महाराज (नांदणी / कोल्हापूर) असे परंपरेने अवतार कार्य पहिल्या अध्यायाच्या ओवीत सांगितले आहे.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

(महानैवेद्य सेवा,ग्रुप,कोल्हापूर)

श्री क्षेत्र करवीरच्या पूर्वेस करवीर पासून ४३ कि.मी. शिरोळ पासून ५ कि.मी. श्री  नृसिंहवाडी पासून ७ कि.मी. नांदणी नावाचे एक खेडेगाव आहे. या नांदणी गावात भारद्वाज गोत्री आप्पाभट जोशी या नावाचा एक धार्मिक, सदाचार संपन्न ऋग्वेदी देशस्त ब्राम्हण राहत असे.त्याच्या पत्नीचे नाव अन्नपूर्णा असून, तिला काशीबाई सुद्धा म्हणत. ती महापतिव्रता असून श्री श्रीपाद श्रीवल्लभ यांची आई सुमती / सुमता व श्री नृसिंह सरस्वतींची आई अंबा भवानी यांची प्रतिछायाच होती.आप्पाभटांचा नित्यक्रम म्हणजे घरची पूजा-अर्चा करून उपजीविकेसाठी भिक्षुकी करणे,दर शनिवारी व दर पौर्णिमेदिवशी नृसिंहवाडीला जाणे,ग्रामजोशी असल्याने त्यांचे कायम वास्तव्य नांदणीतच असायचे.याशिवाय जांभळी व हरोली ही गावे भिक्षुकेसाठी होती. आप्पाभटांचा व अन्नपूर्णा देवींचा विवाहसोहळा पार पडला. विवाहानंतर तृप्त अंत:करणाने शुभाशिर्वाद देऊन अन्नपूर्णा देवीकडील वऱ्हाड जांभळी गावी परतले. ते सुद्धा जड अंत:करणाने. परंतु जोशी कुटुंब पूर्ण संस्कारीक असलेने ते समाधानी होते.

अन्नपूर्णा देवी सासरी आनंदाने रमू लागल्या. पती उठण्याच्या अगोदर उठणे, सडासंमार्जन करणे, तुळशी वृंदावनाजवळ सुबक रांगोळी काढणे, तुळशीला प्रदक्षिणा घालणे व घर आरशाप्रमाणे स्वच्छ ठेवणे, स्वत:ची कामे स्वतः करणे हे सर्व बघून सासू सासरे व पती यांना समाधान लाभत होते. आप्पाभटांना पूजेसाठी स्वच्छ घासलेली भांडी, सुगंधी फुले, गंध उगाळून देणे हा घरगुती नित्यक्रम नेहमीच चालू असायचा. बघता बघता संसाराला ४ ते ६ वर्षे झाली. संसार अतिशय सुखाने व आनंदाने चालला होता. आपल्या संचितात जे आहे ते मिळणारच मग देवाकडे मागणी कशासाठी करायची ?अशा स्थितप्रज्ञ वृतीने ते राहत असत. आप्पा भटांच्या काया वाचा मने कार्यात अन्नपूर्णा देवी सहभागी होत असत. एकाध्याची इच्छापूर्ती, अतिथी सेवा, पददलितांना आधार,वृद्ध सेवा,रुग्णसेवा व देखभाल करीत असत. हे काम करती असताना भगवंतावरचे चित्त मात्र कायम असायचे. दर पौर्णिमा व दर शनिवारी नृसिंहवाडीला आप्पाभट पायी चालत जात असत. रात्रभर गुरुदत्ताच्या सानिध्यात राहून पहाटे संगमावर स्नान संध्या आवरून, प्रदक्षणा घालून, ऐपतीप्रमाणे दानधर्म करून,परतीच्या मार्गाने नांदणीला घरी परत येत. एके दिवशी अतिनम्रपणे अन्नपूर्णादेवी आप्पाभटांना म्हणाल्या “आपल्या घरी मी पूर्ण सुखी आहे. मी पूर्णपणे संसारात संतुष्ट आहे. परंतु पोटी संतती नसल्याने मन विषण्ण होते.नम्रपणे निवेदन करून मला आपणाला दु:खी करायचे नाही. आपणंच माझे परमेश्वर आहात, तुमच्या शिवाय मी कोणाकडे दु:ख कथन करणार ? माझ्या मनीच्या मनोव्यथासाठी आपणंच भगवान श्री दत्तात्रयसमोर प्रार्थना करावी.ते भक्त कैवारी-त्रिपुरारी प्रसन्न होऊन पुत्र देतील. त्याने संसार सुखाचा होईल”. आप्पाभट आपल्या पत्नीचे बोल ऐकून थोडा वेळ शांत राहिले व म्हणाले “अपत्य सुख कोणाला नको असते ? ते तर प्रत्येकास हवे असते. या गोष्टी विधाताच ठरवीत असतो. गुरूकडे साकडे घालून त्यांना संकटात टाकणे म्हणजे स्वार्थच आहे. हे दैवाधीन आहे. त्यासाठी गुरुंना त्रास देणे मला योग्य वाटत नाही”.यावर अन्नपूर्णादेवी आप्पा भटांना म्हणाल्या “गुरुंना संकटात टाकणे उचित नाही, हे मला पटते.पण आत्मनिवेदन हा सुद्धा एक भक्तीचाच भाग आहे. माझ्या वतीने माझे आत्मनिवेदन श्री गुरुद्त्तांना निवेदन करावे म्हणजे स्वार्थाचा प्रश्न निर्माण होणार नाही”. अन्नपूर्णादेवीचे हे बोलणे आप्पाभटांना पटले.ते दर पौर्णिमेला व दर शनिवारी नृसिंहवाडीला जातच राहिले. एकदा नृसिंहवाडीला श्री दत्त दर्शनाला गेले असताना आप्पाभट भावावेषात गेले व नकळत त्यांच्या मुखातून शब्द बाहेर पडले की श्री क्षेत्र गाणगापूर मुक्कामी जाऊन गुरु चरित्र सप्ताह करावा हे इष्ट होईल. बहुतेक हा श्रीदत्तगुरूंचा संदेश असावा. एकमेकांचे विचार समजावून घेवून आप्पा भट व अन्नपूर्णादेवी उभयंता श्री गाणगापुरास गेले.सात दिवस अनुष्ठान करून गुरुचरित्र सप्ताह पूर्ण केला व नांदणीला घरी परत आले. पुन्हा नेहमीप्रमाणे आप्पाभट श्री नृसिंहवाडीला श्री दत्तदर्शनाला गेले असता ते मनोमन श्री गुरुदेव दत्तांना म्हणाले “हे गुरुदेवा दत्तात्रया माझे मन निर्मळ आहे.माझी कांही सुद्धा मागण्याची इच्छा नव्हती. पण पत्नीच्या इच्छेखातर तिला एक पुत्र संतान दे. तू कृपासागर गोविंद असून, तू साक्षात कल्पवृक्ष आहेस.मी तुझे स्तवन करण्यास असमर्थ आहे”. एवढी याचना करून आप्पाभट भोजन करून झोपी गेले.झोपेत असताना त्यांच्याजवळ एक यतीपुरुष आला व म्हणाला “चिंता करून नकोस मी तुझ्या घरी स्वतः पुत्र म्हणून जन्म घेईन”.आप्पाभटांना मागे ११-१२ व्या पिढीच्या दरम्यान श्रीपाद श्री वल्लभ यांनी दिलेल्या आशिर्वादाची आठवण झाली व सत्यताही पटली.या स्वप्नाने आप्पा भटांना जाग आली.संगमावर स्नानसंध्या आटपून स्वप्नात झालेल्या दत्त दर्शनाने प्रसन्न चित्त होऊन नृसिंहवाडीतील दत्त दर्शन घेऊन स्वतःच्याच नादात आप्पाभट घरी जाणेस निघाले. श्री दत्त चरणी तल्लीन होऊन कोणाशी ही न बोलता घरी पोहचले. घरी आल्यावर अन्नपूर्णा देवींना वाडीत घडलेला सर्व वृतांत सांगितला.अन्नपूर्णा देवींना मनस्वी आनंद झाला.उभयंता दोघेही अपत्य मुखाच्या दर्शनाच्या अपेक्षेने दत्त चरणी सेवेत मग्न होऊ लागले. हे सात्विक दांपत्य आसक्ती न ठेवता गुरुपूजा, गुरुध्यान व गुरुसेवेच्या कार्यात मग्न असतांनाच त्यांना अपत्याच्या येण्याची चाहूल लागली.आप्पाभटांनी श्री गुरूच्या चमत्काराची सत्यता लक्षात घेऊन साक्षात दत्त अवताराला सांभाळण्याचे सामर्थ्य निर्माण व्हावे म्हणून स्वतःस जास्त काळ दत्त भक्तीत व्यतित करण्याचे ठरवले.

दिन प्रति दिन उदरी गर्भ वाढतच होता. अन्नपूर्णा देवीच्या आनंदाचे रुपांतर गंभीरपणात होऊ लागले. त्यांच्या मुख कमलावर व सर्वांगावर एक सात्विक तेज वाढू लागले.हळू हळू त्या शांत व गंभीर दिसू लागल्या,त्यांची स्थितप्रज्ञ वृत्ती पाहून दैवी अंशच पोटी जन्म घेत आहे अशी खात्री झाली.आपण आई होणार हे ठाऊक असलेली प्रत्येक स्त्री आपले वागणे, आपले रहाणे व आपले खाणे-पिणे यांची जपणूक करीत असते.परंतु अन्नपूर्णा देवीची अवस्था मात्र वेगळीच होती.त्या स्थितप्रज्ञ व अबोल तर कधी स्वतःशीच स्वतः बोलत असत.केव्हाही मध्येच उठून संभ्रम अवस्थेत चालत जाऊन हनुमानाच्या पारावर बसत व हनुमानाशी बोलत असत.याचप्रमाणे श्री दत्तपादुका व इतर देवदेवता यांच्याशी बोलत असत.कांही वेळा त्यांचे वागणे भ्रमिष्टासारखे वाटायचे, शेजारच्या इतर बायका म्हणत “बऱ्याच दिवसानंतर ही गरोदर आहे म्हणून ही वेडी झाली की काय?”

आप्पाभट मात्र हे सर्व शांतपणे बघत होते.आप्पाभटांना कळून चुकले की पत्नीच्या उदरी असलेला गर्भ तिला असे वागावयास लावतो आहे. तो गर्भच तिला म्हणजे स्वेच्छेने घेवून जातो व दैवताशी हितगुज करायला लावतो. आप्पाभटजी आपल्या समोर अन्नपूर्णादेवींना समोर बसवून घेवून दत्तस्रोते व दत्तस्तवने म्हणत असत. त्यावेळी अन्नपूर्णादेवी गंभीरच असत.पण दत्ताच्या आरतीच्या वेळी मात्र गर्भ स्थिर राहायचा. त्यावेळी अन्नपूर्णा शांत असत. दिवस भरा भरा चालले होते. आप्पाभटांच्या मनात ह्या सर्व गोष्टीचा विचार मनात चालू होता. अकारण मोहात अडकण्यापेक्षा परमेश्वर /श्री दत्तगुरु जे घडवतील तसेच होऊ दे, असे म्हणून स्थिर मनाने पहात बसत. नऊमास पूर्ण होताच प्रसुतीसमय जवळ येऊन ठेपला.शेजारील बायका जमल्या. त्या अन्नपूर्णादेवींना एकांतत घेऊन गेल्या, एकच वृद्ध बाई आत जवळ होती. सुईणीने बालक हातात घेतले व लगेचच खाली ठेवले.ती घाबरून पळत पळत बाहेर आली व थरथरू लागली.सुईणीला ते बालक विचित्र वाटले. शेजारच्या जमलेल्या बायकापैकी एक वृद्धा धाडस करून आत गेली व तिने तेज:पुंज सुडौल व सदृढ बालकास पाहिले. त्या बालकाला उचलून घेण्याचा तिला मोह झाला, तिने तेजपुंज बालक ऊचलून घेताच तिला आयुष्यभराचे श्रम एका क्षणांत नाहीसे झाल्याचे वाटले.तिला आत्मानंद प्राप्त झाला व ही वार्ता संपूर्ण गावात पसरली.संपूर्ण नांदणी गांव बालकास पाहण्यासाठी धावले. अशा रीतीने श्री श्रीपाद वल्लभांच्या आशीर्वादाने श्रीकृष्ण सरस्वती दत्त महाराजांचा जन्म इ.स.रविवार दि.७/०२/१८३६ म्हणजेच माघ वद्य पंचमी शके १७५७ रोजी झाला.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

१)सद्गुरू श्रीकृष्ण सरस्वती दत्त महाराज यांचे बालपण व श्री खंडेरायांच्या दर्शनाला मंगसुळीला प्रयाण आणि प्रत्येक्ष श्री शिवशंकर व पार्वती यांनी महाराजांना दर्शन दिले व श्री स्वामी समर्थाना गुरू करून घेण्याची आज्ञा दिली

बघता बघता श्रीकृष्ण सात वर्षांचा झाला. सवंगडयाना गोळा करून खेळू लागला. उंच दगडावर बसावे, तेच सिंहासान म्हणावे कोणी भुखेने व्याकुळ असेल त्यास अन्न द्यावे,  थंडीने कुडकुडत असेल त्यास वस्त्र द्यावे. साधुवृतीने वागावे. सवंगड्याना म्हणावे. “तुमची दु:खे / संकटे मी दूर करतो” याप्रमाणे कारणिक सत्पुरुषा प्रमाणे वागावे. श्रीकृष्णाचे  हे वागणे बघून सवंगडी त्याला वेडा म्हणत, हसत, त्रास देत. गांवचे लोक त्यास वेडपिसा म्हणू लागले, अपशब्द बोलून निंदा करू लागले. हे पाहून आप्पाभट  व अन्नपूर्णाबाईंना खूप दु:ख होई, मनस्ताप होई. परंतु श्रीकृष्ण नेहमी शांत, आनंदी, प्रसन्न असे.

उपनयन / मौजीबंधन केल्यानंतर श्रीकृष्णाच्या वागण्यात / बोलण्यात बदल होईल, सुधारणा होईल म्हणून वयाच्या आठव्या वर्षी आप्पाभटजींनी त्यांचे मौजीबंधन केले. गायत्री मंत्राचा उच्चार व्यवस्थित करता येत नाही म्हणून पुरोहिताने श्रीकृष्णास जडमती म्हणून वेदपठनास अयोग्य संबोधले. कांही दिवस गेल्यावर एके दिवशी श्रीकृष्ण मातेजवळ गेला व म्हणाला “माते आपला कुलस्वामी खंडोबा आहे. त्याच्या दर्शनाला मंगसुळीला जाण्याची परवानगी दे” मुलाचे हे भाषण ऐकून अन्नपूर्णाबाई चकीतही झाल्या व चिंताग्रस्तही झाल्या.त्या श्रीकृष्णास म्हणाल्या “माझ्या लाडक्या बाळा, तू घर सोडून गेल्यास घर मला ओस वाटून चैन पडणार नाही. त्यातून तू लहान वयाचा कोमल बालक आहेस. वाट चुकल्यास तुला कष्ट फार होतील. म्हणून मंगसुळीला खंडेरायाच्या दर्शनाला जाण्याचा बेत तूर्त तू सोडून दे” मायलेकराचे बोलणे चालू असताना तेथे अचानक आप्पाभटजी आले व अन्नपूर्णाबाईंना विचारू लागले  “कृष्णा आज काय बोलतोय?” अन्नपूर्णाबाईंनी श्रीकृष्णाचे मनोगत आप्पाभटजींना सांगितले.  त्यावर आप्पाभटजी म्हणाले“श्रीकृष्णाच्या इच्छेआड येऊ नकोस प्राक्तन देवादिकांना सुटत नाही. प्रत्यक्ष परमेश्वर आपल्या पोटी आला आहे त्याला मंगसुळीला जाण्याची परवानगी दे.”दुसऱ्या दिवशी आई-वडिलांना वंदन करून श्रीकृष्ण श्री खंडेरायाच्या दर्शनासाठी मंगसुळीची वाट चालू लागले. उन्ह तापत होते. दोनप्रहरची वेळ बेडग गांवातून जातांना एक मोठी विहीर पाहून तिच्या काठावर शिदोरी ठेवून श्रीकृष्ण स्नानासाठी विहिरीत उतरले. इतक्यात एका कुत्र्याने त्यांची शिदोरी पळवून नेली.स्नान करून श्रीकृष्ण वर काठावर आले. त्यावेळी गांवातील कोणी एक स्त्री पाणी भरण्यासाठी आलेली त्यांनी पाहिले व म्हणाले “मातोश्री, माझ्या आईने मला वाटेत भूख लागेल म्हणून फराळाचे जिन्नस बांधून दिलेली शिदोरी तू कां घेवून गेलीस? तुलाही मुले बाळे असतील. मला फार भूख लागली आहे.” श्रीकृष्णाचे हे मंजुळ बोल ऐकून तिला मोठे कौतुक वाटले व ती म्हणाली “तू कांही काळजी करू नकोस. मी तुझी भूख शांत करीन. तू माझ्याबरोबर घरी चल. असे बोलून श्रीकृष्णास घेवून ती घरी गेली. दही व भात कालवून खाण्यासाठी श्रीकृष्णा समोर ठेवला. परंतु श्रीकृष्णांनी तो खाल्ला नाही. मग त्या स्त्रीने श्रीकृष्णास घास भरविला.दही भात भक्षण करून तृप्त होऊन “तुला मुलगा होईल” असा आशिर्वाद देवून श्रीकृष्ण पुढे जाण्यास निघाले. हे ऐकून ती स्त्री आश्चर्यचकित झाली व हे मूल कोणी तरी सत्पुरुष असावे असे तिला वाटले व म्हणू लागली “माझे पती बाहेर गेले आहेत, ते येई पर्यंत येथे वास्तव्य कर. ते आल्यानंतर मी तुला पक्वानाचे भोजन देईन मग पुढे निघ” तिच्या विनंतीकडे लक्ष न देता श्रीकृष्ण म्हणाले “मला मंगसुळीला देव दर्शनाला जाण्याची घाई आहे. राहणेचा विनाकारण आग्रह करू नकोस” श्रीकृष्णाचे बोलणे ऐकून त्या स्त्रीला फार दू:ख  झाले. श्रीकृष्णाला बरोबर कांही खाण्याचे पदार्थ दिले व आपल्यावर कृपा असावी अशी विनंती केली. पुढे काही काळाने श्रीकृष्णाच्या कृपेने त्या स्त्रीला पुत्र प्राप्ती झाली व सुखी झाली.पायी चालत श्रीकृष्ण मंगसुळीला निघाले. रस्त्यात आरगेच्या लक्ष्मीचे दर्शन घेवून मंगसुळीला मुक्कामी पोहचले. श्री खंडेरायाचे दर्शन घेवून त्यांची स्तुती केली “तू आमचा कुलस्वामी आहेस. प्रत्यक्ष दर्शन देवून मला कृतकृत्य कर” अन्नपाणी सोडून लिंबाच्या झाडाखाली श्री खंडेरायाचे ध्यान करीत श्रीकृष्ण मंदिरासमोर बसले. दोन चार दिवस गेले इतक्यात तेथे एक ब्राम्हण आला आणि श्रीकृष्णांना म्हणू लागला “बाळा तुझे हे निर्वाण व्यर्थ आहे. कलीयुगी देवाने बौद्धरूप धरले आहे. त्यामुळे तुला प्रत्यक्ष दर्शन देणे / मिळणे कठीण आहे. देवाचा प्रसाद घेवून आल्या रस्त्याने परत जा “ब्राम्हणाचे भाषण ऐकूण श्रीकृष्णाला आश्चर्य वाटले. 

ज्याअर्थी आपल्या मनातील श्री खंडेराय दर्शनाचा हेतू यास समजला त्याअर्थी हा ब्राम्हण सामान्य नसून सर्वज्ञ श्री खंडेरायाच असले पाहिजेत. श्रीकृष्ण देवांनी त्या ब्राम्हणास सांगितले निश्चयाने “नामदेवाने कपाळ फोडून श्री विठ्ठलाचे दर्शन घेतले तर मीही नामदेवासारखे कपाळमोक्ष करीन, परंतु श्री खंडेरायाचे दर्शन घेईन “श्रीकृष्णाचा हा निश्चय / निर्धार पाहून ब्राम्हणाने ताबडतोब वेष पालटून नंदीवर बसून पार्वतीसह शंकराने /श्री खंडेरायाने प्रत्यक्ष दर्शन दिले व श्रीकृष्णाच्या मस्तकावर आशीर्वादाचा हात ठेवून म्हणाले “बाळ, तू माझाच अंश असून, दिन उध्दाराकरिता अवतार घेतला आहेस.अक्कलकोटला नुर्सिंहभान स्वामी त्रैमूर्तिचा अवतार आहेस. तेथे त्वरित जा. त्यांना गुरु करून घे व त्यांच्या आज्ञेने जग उद्धाराचे कार्य कर” इतके बोलून भगवान शंकर / श्री खंडेराया गुप्त झाले. श्री खंडेरायाचे / श्री शंकराचे दर्शन घेवून श्रीकृष्ण माता पित्यांना भेटण्यासाठी परत नांदणीला निघाले. श्रीकृष्ण श्री खंडेरायाच्या दर्शनाला मंगसुळीला जाऊन बरेच दिवस झाल्याने अन्नपूर्णाबाई घरात काळजी करीत बसल्या होत्या. बाळ लहान असल्याने बाहेर गावी मंगसुळीला गेला असल्याने तिला रुखरुख लागली होती. चैन नव्हता. शोकाकुल झाली होती. कधी एकदा मूल दृष्टीस पडेल असे तिला झाले होते. प्राण कंठात आला होता. इतक्यात एक दिवस अचानक श्रीकृष्ण घरी परतले. तिच्यापुढे उभे राहिले. अन्नपूर्णाबाईना अतिशय आनंद झाला. तिचा आनंद गगनात मावेना. त्यास आलिंगन देवून त्याची मुखकांती पाहून कोणीतरी योगी पुरुष आपल्या पोटी आला आहे असे वाटले.मुलाला काळाचे भय नाही. त्याचे संरक्षण देव करणार. किंबहुना दत्तानेच / देवानेच हा प्रत्यक्ष अवतार आपल्या पोटी घेतला आहे असे मानून अन्नपूर्णा बाई आनंदाने राहू लागली.

अध्याय:-४ था

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे.

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

१)जांभळी गावचे आबाजीपंत कुलकर्णी यांच्या घरातील वृद्ध स्त्रीला पंढरपूरचा प्रसाद दिला.

कांही काळ लोटल्यावर एके दिवशी जांभळी गांवचे आबाजीपंत कुलकर्णीच्या  घरी एक मंगलकार्य ठरले होते. जांभळी गावाचे ग्राम जोशीपण आप्पाभट जोशींच्याकडे होते.  लहान कृष्णास घेऊन आप्पाभटजी जांभळीला पौरहितासाठी गेले.मंगल कार्यक्रमानंतर आबाजीपंत कुलकर्णी घरची सर्व मंडळी दोन प्रहरी विश्रांती घेत / बोलत बसली होती.  अशा वेळी त्या आबाजीपंत कुलकर्ण्याची वृद्ध पाहुणी स्त्री आबाजीपंतांना म्हणाली “ उद्या एकादशी आहे, पुष्कळ लोक पंढरपूरला विठ्ठल दर्शनाला निघाले आहेत.परंतु माझे सगळे आयुष्य संसारमोहपाशात खर्च झाले आहे. अमोलिक मनुष्यदेह  प्राप्त होऊन सुद्धा विठ्ठल प्राप्ती झाली नाही.  विठ्ठल दर्शन झाले नाही.६० वर्ष फुकटच गेली. तेंव्हा मला पंढरपूरला नेवून विठ्ठल दर्शन घडवा,श्री विठ्ठल भेटवा” यावर आबाजीपंत त्या वृद्धेला म्हणाले “आजीबाई, तुम्ही दु:ख वाटून घेवू नका, शोक करू नका. आषाढ महिन्यात तुम्हाला पंढरपूरला नेवून श्री विठ्ठल दर्शन घडवून आणूया”. हे आबाजीपंत कुलकर्ण्याचे बोलणे जवळच असलेल्या श्रीकृष्णाने ऐकले व त्या वृद्धेस म्हणाला “आजीबाई तुमचे वय झाले आहे. तुम्हाला आता वृध्दापकाळामुळे पंढरपूरला जाणे जमणार नाही. मी तुम्हाला येथेच पंढरपूरचा प्रसाद देतो” श्रीकृष्णाचे बोलणे ऐकून सर्वजण हसू लागले. इतक्यात श्रीकृष्णाने हातातून दोन पुड्या काढून आजीबाईंना दिल्या. आजीबाईंना थठाच वाटली. परंतु आजीबाईंनी त्या पुड्या उघडून पाहिल्या व सर्व मंडळी चकितच झाली, एका पुडीत बुक्का तर एका पुडीत लाह्या फुटाणे होते.तसेच पंढरपूरहूनही कोणी तेथे आलेले नव्हते. श्रीकृष्णाचे हे अघटित कृत्य पाहून सर्वजण विस्मयचकीत झाले, त्याच्या बद्दल आदर वाढला व ते सर्वजण त्याला दत्तावतार मानू लागले.

२)श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांचे अक्कलकोटला प्रयाण व तिथे श्री स्वामी समर्थ यांनी श्रीकृष्ण सरस्वती यांना केलेला उपदेश व त्यांना "श्रीकृष्ण सरस्वती"असे नांव दिले 

काही दिवस गेल्यावर श्री खंडेरायाच्या आज्ञेप्रमाणे आपणांस श्री स्वामी समर्थांच्या दर्शनास अक्कलकोटला गेले पाहिजे असे श्रीकृष्णाने आपल्या आईला म्हणजे अन्नपूर्णाबाईंना सांगितले व अक्कलकोटला जाण्याची परवानगी मागितली. श्रीकृष्णाची विनंती ऐकून अन्नपूर्णाबाईंना आपल्यावर आकाशच कोसळत असल्यासारखे वाटले, त्यांचे डोळे पाण्याने भरून आले व त्या श्रीकृष्णाला म्हणाल्या “तुझ्या विरहाने आम्हा दोघांचे प्राण निघून जातील. तुझ्याशिवाय आम्हांला कोणी नाही.तू आमचा जीव प्राण आहेस. याकरिता आम्हांला सोडून जाण्याचा तू विचार सोड” हे ऐकून श्रीकृष्ण आईला म्हणाला “आई, तू चिंता करू नकोस. माझ्या ठिकाणी लक्ष / भाव ठेवून तुम्ही जीवनाची वाटचाल करावी. तुम्ही जेंव्हा जेंव्हा माझी आठवण काढाल, स्मरण कराल त्या त्या वेळी मी तुमच्या समोर हजर होईन. तुम्हा दोघांनाही अंतिम सद्गती प्राप्त होईल” आई वडिलांचा आशीर्वाद घेवून श्रीकृष्ण अक्कलकोटला गुरु दर्शनास निघाला. अक्कलकोट गांवाजवळ येताच श्री नृसिंहभान स्वामींनी त्यांना दर्शन दिले व वनांत एकांतवासात घेवून गेले. वनांत एका मोठ्या शिळेवर नृसिंहभानस्वामी बसले. श्रीकृष्णाने त्यांचे चरण दर्शन घेतले, षोडशोपचार मानसपूजा करून म्हणाले “तुम्ही प्रत्यक्ष नृसिंह सरस्वतींचा अवतार आहे. तुमची महती वेदही गाण्यास समर्थ नाहीत.आपल्या केवळ दर्शनाने माझ्या सर्व वासना नष्ट झाल्या आहेत. मी आता धन्य झालो आहे. तुम्हांला शरण आलो आहे. तुमच्या चरणाजवळ मला अखंड वास द्यावा.मला मोक्षाचीही इच्छा राहिली नाही. तुमची चरणसेवा हाच माझा मोक्ष” श्रीकृष्णाने ही केलेली स्तुती ऐकून श्री नृसिंहभान स्वामींना हसू आले आणि आनंदही झाला व ते म्हणाले “कृष्णा तू माझा अंश आहेस. तुझा व माझा गुरूशिष्यभाव फक्त लौकीकपुरता आहे. आपल्या उभयतांचा अवतार लोकसंग्रहा करिता आहे. खरे म्हणजे आपण दोघे एकच आहोत. आपले अवतार कार्य सुरु करण्यासाठी तू करवीरास जावे. शरणागतांचा ताप, दु:ख कमी करून त्यांचा उद्धार करावा” असा बोध करून नृसिंहभान स्वामींनी श्रीकृष्णाच्या मस्तकावर आपला कृपाहस्त ठेवला व त्यांना "श्रीकृष्ण सरस्वती" असे नांव दिले व त्यानंतर दोघेही आनंदसागरात डुंबून गेले. श्रीकृष्ण समाधी अवस्थेत निमग्न होऊन गेले. काही काळाने श्रीनृसिंहभान स्वामी श्रीकृष्णास घेवून वटवृक्षाखालील मठात आले. मठातील शिष्यांनी गोड पक्वान्नाचे जेवण दिले. पुढे काही दिवस श्रीकृष्ण श्री नृसिंहभान स्वामींच्या सेवेत राहिले.

एके दिवशी तेथे कुष्ठी ब्राम्हण आला व नृसिंहभान स्वामींना म्हणू लागला. “महाराज, मी तीन महिने गाणगापुरास निराहारी राहून श्री दत्तात्रेयांची आराधना, उपासना केली. त्यांची आज्ञा झाली की, अक्कलकोटला त्रेमूर्तीचा अवतार तुमच्या रूपाने प्रकट झाला आहे. अक्कलकोटला जावून तुमची सेवा करावी म्हणजे कुष्ठरोग परिहार होईल. नाहीसा होईल. श्रींची आज्ञा ऐकून मी येथे तुमच्या दर्शनासाठी अक्कलकोटला आलो आहे”. त्या ब्राम्हणाचे सर्व ऐकून श्री नृसिंहभान स्वामींनी श्रीकृष्णाकडे बोट दाखवून म्हणाले, “श्रीकृष्णा बरोबर तू करवीरास जा, त्यांची सेवा कर म्हणजे तू कुष्ठरोगातून मुक्त होशील” यावर तो महारोगी ब्राम्हण स्वामींना म्हणाला व गयावया करू लागला. “मी आता फार थकलो आहे. गाणगापूरला मी तीन चार महिने आराधना केली आहे. मी आता कंटाळलो आहे. आपल्या कृपेने मला येथेच बरे करा. करवीरला पाठवू नका” यावर क्रोधीत होवून श्री नृसिंहभान स्वामी त्या ब्राम्हणाला म्हणाले “तू येथून चालता हो” यावर भयाने ब्राम्हणाने श्री नृसिंहभानांची क्षमा मागितली. ब्राम्हणास बरोबर घेवून त्याजकडून सेवा करून घेण्यास श्रीकृष्णास सांगितले. कांही दिवसानंतर करवीरी जाण्यासाठी श्रीकृष्णास निरोप दिला. कुष्ठी ब्राम्हणास बरोबर घेवून लोकोध्दारासाठी श्रीकृष्ण करवीरी येण्यास निघाले.

३)गोविंदला मुलगा झाला

श्रीकृष्ण स्वामी त्या कुष्ठ ब्राम्हणासह एका खेडेगांवात आले व गांवा बाहेरील मंदिरात मुक्कामास राहिले. बरोबर असलेल्या ब्राम्हणाची सत्व परीक्षा घेण्यासाठी त्याला मध्यरात्री पिण्यासाठी दूध मागितले. मध्यरात्रीची वेळ, सर्व लोक निर्दीस्त, आपण तर परस्थ तेंव्हा आता दूध कसे मिळणार असे त्याला वाटू लागले. परंतु श्रीकृष्ण स्वामींची आज्ञा मानून एक भांडे घेवून गांवात दूध मागण्यासाठी तो ब्राम्हण गेला. गांवात सर्वत्र सामसूम होती. एका घरात मात्र दिवा दिसत असून घरातील मंडळीचा गोंगाट त्याच्या कानावर पडला. तेथे जावून पाहतो तर काय त्या घरातील मालकीण तीन दिवस बाळंतपणात अडकली होती. बाळंतपण पूर्व वेदनांनी ती अंथरुणावर तळमळत पडली होती. घरचे सर्व चिंतेत पडले होते. ते ऐकून त्या कुष्ठरोगी ब्राम्हणाला त्या बाईचा कळवळा आला व तो त्या घरातील पुरुष मंडळीना म्हणाला “गांवाबाहेरील देवळात माझे गुरु आहेत. त्यांच्या कानावर ही गोष्ट घाला म्हणजे बाई सुखरूप बाळंत होईल”.आपण कशाकरिता आलो हे सांगून दूध मागून घेवून तो ब्राम्हण त्या बाईच्या मालका बरोबर परत निघाला.उभयता देवळाजवळ येताच श्रीकृष्ण स्वामींनी मोठ्याने हाक मारून सांगितले की, “गोविंदा तुझी मंडळी सुखरूप बाळंत झाली असून तुला मुलगा झाला आहे. परत जा” हे ऐकून गोविंदपंतास आश्चर्य वाटले व मनात म्हणू लागले “न माझी ओळख ना पाळख माझे नाव यांना कसे समजले ? मंडळी बाळंतपणासाठी आडली आहे हे यांना कसे माहित ? हे कोणीतरी सत्पुरुष असावेत. या सत्पुरुषाचे दर्शन घेवून यांना घरी घेवून जावे”. स्वामींचे दर्शन घेऊन घरी येण्याविषयी विनंती करू लागले. श्री कृष्ण स्वामींने गोविंदपंताच्या डोकीवरील रुमाल उलटा सुलटा करीत त्याला म्हणाले “आमचा कार्यभाग पुरा झाला आहे. आम्ही घरी येणार नाही” असे म्हणून त्याचा रुमाल त्याच्या अंगावर टाकला व परत घरी जाणेस सांगितले. गोविंदपंत निरुपयाने घरी परतला. कुटुंब सुखरूप बाळंत होऊन मुलगा झाल्याचे पाहून तो आनंदला.

४)कोल्हापूरला श्री महालक्ष्मी मंदिरात पूर्व बाजूच्या राम मंदिरात मुक्काम

मार्गक्रमण करीत श्री कृष्णस्वामी त्या कुष्ठी ब्राम्हणासह करवीरी आले. श्री महालक्ष्मीचे दर्शन घेऊन पूर्वद्वारा नजिकच्या राममंदिरात त्यांनी वस्ती केली. कुष्ठी ब्राम्हण रोज मधुकरी मागून श्री कृष्ण स्वामींना भरवून मगच प्रसाद घेत असे. एके दिवशी संध्याकाळी एक स्त्री रामदर्शनास आली. तिला बऱ्याच दिवसापासून पिशाच्च बाधा होती. पिशाच्च बाधेमुळे ती अत्यंत दु:खी व कृश झालेली होती. तिची व श्रीकृष्ण स्वामींची दृष्टादृस्ट होताच तिला समंधाचा संचार होवून, गरगर डोळे फिरवून ती तेथेच बेशुद्ध पडली.आजूबाजूचे सर्व लोक घाबरले व तिच्या तोंडात पाणी घालण्याची खटपट करू लागली. एवढयात ती स्त्री मोठ्याने ओरडून म्हणू लागली “दत्त महाराज मी या स्त्रीचा पूर्वजन्मीचा वैरी आहे. आता तिच्यामुळे मला तुमचे दर्शन झालेले आहे. माझ्या अपराधांची क्षमा करून मला या पिशाच्च योनीतून मुक्त करून माझा उद्धार करा” त्यावर श्रीकृष्ण स्वामी म्हणाले “या बाईमुळे तुझा उद्धार झालेला आहे. या बाईला सोडून तू आता निजधामाला जा”. काही वेळाने ती स्त्री शुद्धीवर आली व खडबडून उठली.

आपण सर्वादेखत अस्ताव्यस्त पडल्याचे पाहून ती घाबरली. जवळच्या बायकांनी तिला घरी पोहचविले व सर्व हकीकत तिच्या नवऱ्याच्या कानावर घातली. आपल्या कुटुंबाची पिशाच्चबाधा श्रीकृष्ण स्वामींनी दूर केल्याचे ऐकून तो श्री स्वामींच्या दर्शनासाठी श्रीराम मंदिरात आला. बारा वर्ष समंधाने आपल्या घराचा सर्वनाश केला. संसार उध्वस्त केला. आपल्यामुळे आपले कुटुंब पिशाच्चमुक्त झाले म्हणून त्याने घरी येण्यासाठी स्वामींना विनंती केली. परंतु श्रीकृष्ण स्वामी काहीच बोलले नाहीत. सोबत असलेल्या कुष्ठी ब्राम्हणाने त्या बाईच्या पतीस सांगितले. “स्वामी घरी येणार नाहीत. ते जेथे असतील तेथेच तुम्ही दर्शन घेत जा”. हे ऐकून तो गृहस्थ निरुपाय होवून घरी परतला.

अध्याय ५ वा

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र .

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

(१) महारोगी ब्राम्हणाला श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी बरे केले.

 अक्कलकोटहून श्रीकृष्ण स्वामींच्या बरोबर आलेल्या कुष्ठरोगी ब्राम्हणाचे कर्म संपत आले होते. एके दिवशी श्रीकृष्ण स्वामींनी त्याला जवळ बोलावून सांगितले की, “तुझी व्याधी, तुझा कुष्ठरोग आता नाहीसा झाला आहे. आता पंचगंगेत जावून स्नान कर व आपल्या घरी जा. नेहमी आमची आठवण ठेव”. यावर तो ब्राम्हण श्रीकृष्ण स्वामींना म्हणाला “माझी व्याधी, माझा कुष्ठरोग जावो अथवा न जावो, त्याची मला काळजी नाही. परंतू तुमच्या वियोगाने माझी सेवा अंतरेल याचे मला वाईट वाटते”. असे बोलून स्नानास गेला. पंचगंगेत स्नान करताच तो आश्चर्यचकित झाला. त्याची अंगकांती बदलून पूर्वी सारखी सुंदर झाली होती. कुष्ठरोगाचे नामोनिशान पुसले होते. आनंदाने बेहोष होवून तो श्री महालक्ष्मी मंदिराच्या पूर्वेकडील राम मंदिरात श्रीकृष्ण स्वामींच्या दर्शनासाठी त्वरीत परत आला. परंतु श्रीकृष्ण स्वामींचे त्याला दर्शन झाले नाही. त्याला अतिशय दु:ख झाले. त्याने तेथेच मुक्काम केला. श्रीकृष्ण देवांचा शोध घेतला परंतु सर्व व्यर्थ. कांही दिवसांनी त्याला श्रीकृष्ण देवांनी दृस्तांतात सांगितले “माझ्या आज्ञेप्रमाणे घरी जावून सुखाने संसार कर, माझे स्मरण कर, तुझे कल्याण होईल”. या दृस्तांतातील आज्ञेप्रमाणे तो ब्राम्हण आपल्या गांवी परत गेला.

(२) कोल्हापुरातील फडणीसांच्या घरी श्रीकृष्ण सरस्वती यांचे वास्तव्य

त्या काळी करवीरात फडणीस नांवाचा एक श्रीमंत गृहस्थ रहात होता. बायको, मुले, धन्यधान्य समृद्धी याने त्याचा संसार श्रीमंत होता परंतु संसारात त्याचे मन रमत नव्हते. नेहमी तो उदासवृतीने रहात असे. श्रीकृष्ण स्वामी हे कारणिक पुरुष असून ते सत्पुरुष आहेत असे त्याच्या कानावर गेले. श्रीकृष्ण स्वामींचा तपास करीत तो श्री महालक्ष्मी मंदिरात आला. श्रीकृष्ण स्वामींचे त्याने मनोभावे दर्शन घेतले. त्या दैवी सत्पुरुषाच्या दर्शनाने त्याला असे वाटू लागले की, श्रीकृष्ण स्वामींच्या जवळ कायम रहावे. त्यांची सेवा आपल्या हातून घडावी.फडणीसाच्या मनातील घालमेल ओळखून श्रीकृष्ण स्वामी त्याला म्हणाले “तुझ्या इच्छे प्रमाणे माझ्याजवळ राहायला मिळेल पण कठीण प्रकारे सेवा करावी लागेल.सेवाधर्म पाळावा लागेल. त्याचा विचार कर”.हे आपल्या मनातीलच विचार ऐकून श्रीकृष्ण स्वामी हे अवतारीच आहेत हे पटून त्यांना घरी घेवून आला व मनोभावे त्यांची सेवा करू लागला.फडणीसाची पत्नी भाविक नव्हती. ती कजाग बाई होती. तिची श्रीकृष्ण स्वामींच्यावर श्रध्दा नव्हती. ती असा विचार करी की, “आपला नवरा भोळसट असून, घरात लहान लहान मुले आहेत. अशात हा साधू म्हणून मूर्ख मनुष्य घरात आणून ठेवला आहे हे बरे नाही. कसला साधू ? हा आपल्या हाताने जेवत नाही. दुस-र्याने भरवावे लागते. बसल्या जागी हा शौच करतो. हा विपरीत मनुष्य आहे. याची सेवा त्रासदायक आहे. याच्या सेवेने काय लाभ आहे ?” म्हणून ती श्रीकृष्ण स्वामींना त्रास देवू लागली. एके दिवशी श्रीकृष्ण स्वामी फडणीसाला म्हणाले, “आता अशुभ वेळ आली आहे” श्रीकृष्ण देवांचे हे बोलणे फडणीसाला कळले नाही.

स्वामींच्या बोलण्याचा उलघडा झाला नाही.पुढे थोडयाच दिवसात फडणीसाचा लहान मुलगा तापाने वारला. मग काय विचारता? फडणीसाचा बायकोने मोठा आकांत केला.घरात आणलेला साधू नसून तो प्रत्यक्ष यमदूत आहे. त्याच्या मुळेच मुलगा गेला. अशा प्रकारची दुषणे ठेवून श्रीकृष्ण स्वामींची निर्भत्सना केली. ती ऐकून फडणीसाला खूप वाईट वाटले. त्याने बायकोची निर्भत्सना करून म्हणाला “तू दुष्ट, पापी स्त्री आहेस, श्रीकृष्ण स्वामींना दूषणे देवून तू कुठे पाप फेडशील. पुढील जन्मात तू नरकात जाशील” हा पतीपत्नीचा झगडा ऐकून श्रीकृष्ण स्वामी फडणीसाला म्हणाले “प्रपंचाचा तुम्हा पती-पत्नी वर पगडा आहे. लवकरच तुम्हांला आणखी मुले बाळे होतील”असे बोलून श्रीकृष्ण स्वामींनी फडणीसाच्या घराचा त्याग केला. फडणीसाने बराच आग्रह केला परंतु श्रीकृष्ण स्वामी दुसरीकडे निघून गेले.

३)स्व.श्रीमंत केदारराव शिंदे म्हैसाळकर यांच्या गावी श्री कृष्ण सरस्वती चे आगमन.

म्हैसाळकर या आडनावांचे एक संपन्न, धनिक, सदाचार संपन्न गृहस्थ त्यांच्या म्हैसाळ गांवी रहात होते. त्यांच्या घरी संतती, संपत्ती भरपूर असून, श्रीकृष्ण स्वामींच्या ठायी त्यांची निष्ठा, श्रद्धा होती. म्हैसाळहून ते नेहमी फडणीसाच्या घरी श्रीकृष्ण स्वामींच्या दर्शनाला येत. करवीरात वास्तव्य असल्याने नेहमी स्वामींचे दर्शन घेत. त्यांना नेहमी वाटे की, श्रीकृष्ण स्वामींचे पाय आपल्या घराला, वैभवाला लागावेत, त्यांच्या अंत:करणातील शुध्द भावना ओळखून एक दिवस श्रीकृष्णस्वामी त्यांना म्हणाले “तुमचा हेतू मला कळला. कांही दिवस वास तुमच्या गांवी होईल” आपल्या मनातील हेतू न सांगता श्रीकृष्णस्वामीस कसा कळला ? याचे आश्चर्य म्हैसाळकरांना वाटून राहिले व उतरोतर त्यांची श्रीकृष्णस्वामींच्या वरील श्रध्दा वाढत चालली. एके दिवशी दोन प्रहरी श्रीकृष्ण स्वामी फडणीसाच्या घरातून बाहेर पडले व म्हैसाळकरास म्हणाले की, “कांही कार्य करवीरात आहे ते आवरून म्हैसाळला जावू” ते ऐकून म्हैसाळकरास फार आनंद झाला व स्वामींच्या मागोमाग निघाले, तेथून श्रीकृष्णस्वामी कुंभार गल्लीत जावून महानसाध्वी तारामतीच्या घरां समोर उभे राहिले. म्हैसाळकरास ते म्हणाले “हेच माझे वसतीस्थान, घर” ताराबाईला हाका मारून “आई भोजन दे” म्हणू लागले. ताराबाई भिक्षा घेवून आली व श्रीकृष्ण स्वामींना बघताच म्हणाली “आपण तर बटू मूर्ती ब्राम्हण दिसता. मी शिजवलेले अन्न तुम्हांला कसे वाढू ? त्यापेक्षा तुम्हांला कोरडा शिधा देते आपण स्वयंपाक करून ग्रहण करावा”. ताराबाईने मला ओळखले नाही. तिची द्वैतभावना अध्याप दूर झाली नाही. तो पर्यंत आपण दुसरीकडे जावू” असा विचार करून श्रीकृष्ण स्वामी म्हैसाळकरांच्या सोबत म्हैसाळला निघून गेले.

(४) दर पौर्णिमेला नृसिंहवाडीला चालत जाणेचा ताराईचा नियम.

 दर पौर्णिमेला नृसिंहवाडीला चालत जाण्याचा ताराबाईचा नियम होता. बरेच वर्षे हा नियम ताराबाईने पाळला होता. पण कर्मगती कोणास चुकली आहे. पुढे ताराबाईला पोटदुखीचा/ पोटशुळाचा आजार जडला.अन्न खाणे /पचणे जमेना.पोटदुखी राहिना. यातूनही नृसिंहवाडीला जाण्याचा नियम ताराबाईंनी चालविला. पोटदुखीमुळे, शरीर व्याधीमुळे, ताराबाईला आता नृसिंहवाडीला जाणे जमेना. एका पौर्णिमेला नृसिंहवाडीत मुक्कामाला असतांना ताराबाईने श्री दत्तात्रेयाला जड अंत:करणाने प्रार्थना केली. “व्याधीमुळे मला आता चालत येवून तुमचे दर्शन घेणे जमणार नाही. व्याधी आता मला सोसवत नाही. यातून आता मला लवकर मुक्त कर” जड अंत:करणाने तिने निरोप घेतला. ताराबाईचे शुध्द अंत:करण जाणून श्री गुरु दत्तात्रेयाने तिला रात्री दृष्टांत दिला की “तुझ्या घरी आम्ही चालून आलो असता भोजन दिले नाहीस, आता तुझा भोग संपत आला आहे.यापुढे वाडीस पुन्हा येवू नको.म्हैसाळास जावून श्रीकृष्ण स्वामीस आपल्या घरी घेवून जा व द्वैतभाव सोडून भक्तीने त्यांची सेवा कर. मीच तो आहे” असे स्वप्न पडताच ती जागी झाली. मनोमन स्वप्नाचे कौतुक करीत दुसरे दिवशी कोल्हापूरास परत आली. घोडागाडी घेवून म्हैसाळास श्रीकृष्ण स्वामींना आणणेस गेली.श्रीकृष्ण स्वामींना पाहून तिचे अंत:करण भरून आले. झाल्या अपराधाची क्षमा मागून ती सभावे उभी राहिली. तिचा शुध्द भाव जाणून श्रीकृष्ण स्वामी तिच्या बरोबर जाणेस सिध्द झाले. हे पाहून म्हैसाळकरांना खूप दु:ख झाले. तथापि, करवीरास ताराबाईचे घरी दर्शन होईल असे सांगून स्वामी म्हैसाळहून करवीरास ताराबाई समवेत आले. ताराबाईने श्रीकृष्ण स्वामींना घरी आणून पलंगावर बसवून नाना प्रकारची पक्वान्ने तयार करून श्रध्देने घातली. त्या दिवसापासून ताराबाईने श्रीकृष्ण स्वामींना आपले उपास्य दैवत, आपला देव समजून आपले राहिलेले आयुष्य खर्ची घातले.

५) ताराबाईची आई भीमाबाई .श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी भीमाबाईना चोरीचा आळापासून वाचवले.

तारामतीची वृध्द माता भीमाबाई स्वामींना एक खुळा भ्रमिष्ट असेच समजत आली होती.तारामतींनी तिची समजूत काढण्याचा प्रयत्न कित्येक वेळा केला होता,पण ते सर्व व्यर्थ गेले होते. असेच एका दिवशी सणावाराच्या महत्वाच्या प्रसंगी महाराजांच्या दर्शनार्थीचा बराच मोठा जमाव जमला होता.त्यातील एका भक्ताचे सुवर्णाचे कडे कोणीतरी चोरले.लागलीच बोभाट झाला आळ मात्र वृध्द भीमाबाईवर आला.तारामतींची तर तारांबळ उडाली. त्यांनी बाहेर कुणालाही न सोडण्याचा प्रबंध रचला. चोर तपासासाठी राज नोकर तेथे पाचारण करण्यात आले तो पर्यंत अनेक भक्तांनी वृध्द भीमाबाईची एवढी वाक पूजा केली की तिला कळून चुकले की आपण ह्या साक्षात दत्तगुरू सारख्या पूज्य समर्थ महा पुरुषांची निंदा करीत आले. म्हणूनच आपल्या मागे हे नसते बालंट लागले आहे. तिने मनोमनी श्री गुरुंची विनम्र भावे क्षमा याचिली तर परिपूर्ण शरणांगत झालेली पाहून ह्या अंतरसाक्षी सद्गुरुंनी मग ते संकट निवारले.राज नोकरांना तो खरा चोर सापडला त्या वेळे पासून भीमाबाई महाराजांना पूज्य मानू लागली. पण तिच्या देह स्वभावाने तिला परिपूर्ण सोडलेच नव्हते. जेवणानंतर दुपारच्या वेळी भीमाबाई आपल्या सख्यासह सारीपाठ खेळत असे.

एक दिवशी असाच त्यांचा सारीपाठ खेळ चालला असतांना महाराज तेथे येऊन म्हणाले.

“अविचारे तेथे पडता फासा I

नरक यातना न चुके सहासा I

आधी पासून जागृत असा I

प्रमाद वळसा पडेल II७०I

मूळ सोडूनी बाहेर येता I

नरक भोगी भिन्नावस्था I

मध्येच काळमुखी पडता I

जन्म मागुता चुकेना II७१II

विचार करुनी टाका डाव I

नातर होईल धावां धावां |

चुकेल विश्रांतीचा ठाव I

अंती उपाय न सुचे मग II७२II

(प्रथम चरित्र अध्याय ६)

असे म्हणून महाराजांनी त्यांच्या खेळातील एक सोंगटी उचलली. तेंव्हा भीमाबाई एकदम संतापल्या घडीभर जरा खेळावे म्हटले तर हा अवचीत येवून त्रास देतो आता ह्याला शयनागरी घालून येते. थांबा तो पर्यंत असे तिने सख्याना सांगत महाराजांचा एक हात पकडून फरफटत न्यावे तसे शेजघरात आणून आता “झोप पलंगावर !” असे म्हणून बाहेर येऊन दारास कडी लावून टाकली. आता तेथून तारामती निघाल्या, औदुंबर वृक्षावरून कांहीसा आवाज आला म्हणून त्यांनी वरती पाहिले तो महाराज आवडीचा पर्ण खेळ करीत होते. महाराज झाडावर एकटे कसे ? ह्या विचारातच ताराबाईंनी आपला मोर्चा भीमाबाईकडे वळविला.महाराज कुठे आहेत गं ?असा सवाल काळजीयुक्त अविर्भावात विचारताच “काय गं एवढी घाबरतेस ?मी त्यांना खेळण्यात त्रास देत होते म्हणून शेज घरात कोंडून ठेवलाय,चल तुला दाखवते, शेज घरात ते झोपले असणार ! ताराबाई पण म्हणाल्या “चल, चल ! दाखव मला !” भीमाबाईंनी कडी काढून दार उघडे करून पाहतात ते महाराज कुठे दिसेनात त्या छोटयाशा चार भिंतीच्या दगडमातीच्या खोलीत ते परब्रम्ह कुठे कोंडून राहणार ? महाराज नाही म्हटल्याबरोबर भीमाबाईंची बोबडी वळली आणि चक्कर येऊन जमिनीवर कोसळली तेही महाराजांचे नाव घेत ! मिस्किलपणे तारामतींनी हसतच महाराजांचे तीर्थ तिजवर शिंपडून सावध करीत म्हटले “कुठे आहेत गं  महाराज !” भीमाबाई त्यांना म्हणाली “मी नष्ट पापीण ! या खोलीत तर त्यांना मीच कोंडले होते. बाहेरून कडी तर मीच लावली होती बाहेर पळून जाण्यास कोणताही मार्ग पण नाही. मग महाराज कसे नाहीसे झाले ते मला कांही कळत नाही. ह्या चिंतामणीला न जाणणारी मी तारे ! ह्या माझ्या अपराधाला विसरून जा !”तारामती मग तिला म्हणाल्या “माते ! अगं तू आता मरायला टेकलीस आता तरी मूढपणा सोड आणि ह्या दतावताराला शरण जा ! हा कांही सामान्य नर नव्हे ! आपल्यासाठी आलेला हा साक्षात भव तारून नेणारा सद्गुरू श्री कृष्ण सरस्वती महाराज आहे ! चल तुला दाखविते त्यांचा साक्षात्कार ज्यांना तु कडी कुलूपात कोंडले होतीस ना ! तो सद्गुरुराणा ! बघ तो औदुंबराच्या फांदीवर !” मग तारामती महाराजांना म्हणाल्या, “महाराज माझ्या मूर्ख मातेने तुम्हाला शेजघरात कोंडले, देवा आम्हांला क्षमा करा आणि खाली उतरून चरण दर्शन द्या”.नेत्रपूर्ण अश्रूंनी तारामतींनी प्रार्थना केली. त्या करूणाघनाने पण तारामतींच्यावर करुणेचा वर्षाव केला.तारामतीच्या शब्दावर महाराज औदुंबरावरून खाली उतरले.तारामती सह सर्वांनी महाराजांचे विनम्रपणे दर्शन घेतले. थोडयाच दिवसांनी ताप आल्याचे निमित्त होऊन भीमाबाई निधन पावली. तारामतींना अतीव दु:ख झाले.कालांतराने त्यांना माउलीच्या विरहाचे दु:ख श्री गुरुमाऊलींच्या सेवेपायी विसरणे भाग पडले.

६)ताराबाई शिर्के यांनी त्यांच्या सुनास आपण स्वतःमहानैवेद्य करून श्रीकृष्ण सरस्वती यांना भरवावे व त्यांची सेवा करावी असा उपदेश केला.महाराज भक्तांच्या गळ्यातील ताईत बनले.

ताराबाईंच्या मुलाचे नाव दत्तोबा. तो मातृभक्त होता. ताराईचा प्रत्येक शब्द मानी, घरचा व्यवहार चालवी. माय-लेकरे श्रीस्वामी सेवेत सुख मानून होते. दत्तोबाच्या पतीचे नाव लक्ष्मीबाई होते. तीहि स्वामीभक्त होती. महिन्याकाठी स्वयंपाकाला चार दिवस हातभार लागत नसे याची हुरहूर लक्ष्मीच्या मनाला लागे. पाचव्या दिवशी ताराई लक्ष्मीला म्हणे “लक्ष्मी लवकर ऊठ आंबेमोहर तांदळाची खिचडी कर. काकड आरती होताच ती मी श्रीस्वामींना भरवीन”. काकड आरती होताच ताराई श्रीस्वामींना खिचडी भरवी. खिचडी खावून श्रीस्वामी तृप्त होवून ढेकर देवून म्हणत “आज पोट भरले”. “स्वत: स्वयंपाक करून श्रीस्वामींना नैवेद्य अर्पण केल्याने श्रीस्वामी प्रसन्न असतात / राहतात”. असे ताराई लक्ष्मीला म्हणत असे. तेंव्हापासून आजपर्यंत स्वत: स्वयंपाक करून श्रीस्वामींना नैवद्य अर्पण केल्याने, श्रीस्वामी सेवा करीत राहिल्याने श्रीस्वामींची कृपा शिर्के घराण्यावर आहे / राहणार आहे, कारण श्री शिर्के घराणे हे ताराईंच्या वचनास जागत आहे.भवतापांचे शमन होवून शांतीसुखाचा लाभ व्हावा म्हणून शेकडो लोक श्रीकृष्ण स्वामींच्या दर्शनास व आरतीस जमू लागले.कित्येक लोकांची पिशाच्चबाधा दूर झाली तर अनेकांची संकटे दूर झाली. सर्व लोक श्रद्धेने / भक्तिने स्वामींना भजू लागले.श्रीकृष्ण स्वामी परब्रम्हस्वरूप सर्वज्ञ व नेहमी आत्मरुपात रमणारे, भक्तांवर कृपा करणारे लोकांना वाटू लागले. ते नेहमी हसतमुख, प्रसन्नमुख, शांतवृतीत रममाण होत.ते अंगाने ठेंगणे व कांतीने तेज:पुंज होते. भावनिक / कामनिक लोकांची गर्दी त्यांच्या भोवती जमू लागली.परंतु निष्काम भक्ति करून पारमार्थिक कल्याण फारच थोडया लोकांनी साधले.मनुष्यरूपाने प्रकट होवून दूरदूरच्या भक्तांची संकटे ते दूर करीत. श्रद्धापूर्वक शरण गेल्यास त्यांच्या मनातील आशयाचे/प्रश्नांचे उत्तरे देत, त्यांचे मन ओळखत.तथापि जग विविध आहे. कांही श्रीकृष्णस्वामींना मदांधपणे पीडा देत, त्रास देत.कोणी त्यांना वेडा म्हणत तर कोणी त्यांची निंदा करीत. परंतु सदैव ते आत्मस्वरूपी रममाण असत.संताना, सत्पुरुषांना अशा पाखंडी त्रासाला सामोरे जावे लागते.मगच देवपण खुलून दिसते.श्रीसंत ज्ञानेश्वर महाराज, तुकाराम महाराज,एकनाथ महाराज, रामदास स्वामी इत्यादी या लोकांच्या कसोटीला, त्रासाला सामोरी गेल्याचे दिसून येते.ताराबाईचा मुलगा दत्तोबा सदाचारी असून,तोही ताराबाईच्या आज्ञेत वागून श्रीकृष्ण स्वामी सेवेत रममाण झाला.ताराबाईने आपले तन, मन, धन श्रीकृष्णस्वामींना अर्पण केले व त्यांच्या सेवेत रात्रंदिवस निमग्न झाली.

(७)ताराई व श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांची झालेली पहिली भेट व श्रीपाद श्रीवल्लभ यांनी ताराई यांना दिलेला दृष्टांत.

श्री स्वामी प्रेषित कोड / कुष्टाने त्रस्त झालेल्या सेवकास महाराजांनी व्याधी मुक्त केल्यावर फडणवीसांचे घरी कांही काळ वास्तव्य केले होते, तेथून श्री महिसाळकर ह्या प्रिय भक्ता समवेत महाराज कुंभार गल्लीत “हे आमचे घर” म्हणून तारामती शिर्केंच्या दारी भिक्षेसाठी थांबले.आपल्या पूर्व परंपरागत अनुसयात्मज त्रयमूर्ती दत्तात्रेयांच्या दिन चर्येच्या नियमानुसार म्हणजे भर दुपारी माध्यान्ह समयास ओम भिक्षा देही !म्हणून तारामती शिर्केंच्या श्रद्धाळू अंत:करणास साद घातली. ह्या बटू भिक्षूकाला सिद्धान्न कसे वाढायचे म्हणून त्यांनी “कोरडी भिक्षा आणून देते,आपण ते आदेश करून जेवावे !” असे म्हणून त्या आत जाऊ लागल्या तेंव्हा महाराज तशाही स्थितीत ताराबाईंच्यावर स्मित कृपा टाकून त्या भिक्षेचा अव्हेर करीत “चल तुझ्या घरी !” असे श्री महिसाळकरना म्हणत महिसाळ ग्रामी निघून गेले !

त्यावेळची ती समाज रूढीची ती कल्पना द्विज भिक्षूकास सिधान्न (जेवण) ब्राम्हणानीच घालावे. आपल्या सारख्याने घालणे उचित नव्हे.ह्या वेडया कल्पनेतून महाराज तारामतींना जागे करू पाहत होते. तेवढयासाठीच त्यांनी तारामतींच्यावर स्मित कृपा कटाक्ष टाकला होता.महाराज अबोलपणे निघून गेले. “त्याग” म्हटला तर मंदस्मित करत निघून गेले, ह्या घटनेमुळे तारामतीच्या राहून राहून मनाला चुकल्या सारखे वाटत होते. अवाक झालेली त्यांची मनस्थिती घडलेल्या कोणत्या ना कोणत्या तरी अपराधाची कारण मीमांसा शोधून काढण्यात थकून गेली. नित्य नेमाची नृसिंहवाडीची वारी पोटशुळाच्या त्रस्त तनु मनाच्या दहाने नियम भंग होऊ नये म्हणून कशीतरी पार पडली. तेथे यथाशक्ती नेहमी प्रमाणे दिन अनाथास भोजन घातले. त्याच रात्री त्यांना श्री गुरुंचा स्वप्न दृष्टात झाला !जटाजूट त्रिशूळधारी श्रीपाद श्रीवल्लभ रुपात महाराज तारामतींना म्हणाले “तुला इकडे येण्यासाठी होणा-या देहयातना चुकव्यात म्हणून मीच तुझ्या घरी येतो असे तुला सांगितले होते व त्या प्रमाणे मी तुझ्या दारी भिक्षेसाठी उभा राहिलो होतो. पण तू मला विन्मुख पाठविलेस ! तुझ्या दारी आलेला श्री कृष्ण बटू मीच आहे. जा महिसाळ ग्रामी आणि उदंड सेवा कर आणून घरात त्यांची ! ”श्रीपाद श्रीवल्लभ रूपातील ते अमृतोदगार ऐकताच तारामतींचा आनंद गगनात मावेना त्या दत्त राजाला विनम्र अभिवादन करीत श्री कृष्ण सरस्वती महाराजांचा शोध घेत महिसाळ ग्रामी गेल्या. महिसाळकरांचे गृही तारामती श्री गुरुंना शरणांगत दंडवत घालून म्हणाल्या.

घरी आलासी चालून I परी अबला मी हीन दीन l

नाही ओळखीले ऐसे निधान I करुणाघन श्री गुरु II४५II

अन्याय पोटी घालूनिया I आता चलावे श्री गुरुराया I

परात्पर कृष्ण चिन्मया I कृतार्थकाया करी मम II ४६ I|

महाराजांनी पण तारामतींच्या विनंती आग्रहाला मान दिला, आणि त्यांच्या हाताला धरून “चल ! चल ! चल ! अश्वयान तयार कर !” असे महाराज तारामतीला म्हणाले.म्हैसाळकरांना मात्र त्यामुळे फार दु:ख झाले. म्हैसाळकरांनी तो पर्यंत महाराजांची मनोभावे अखंड सेवा सुश्रुषा विनम्रपणे केली होती. अखिल विश्वाला तेजस्वी करणा-या ह्या दत्त मार्तंडाची अवतारोदयाची ती प्रात: पूजा अत्यंत पूज्य भावनेने केली होती.त्यांनी वाहिलेल्या भक्ति प्रेमाजुंळीच्या अर्ध्यावर हा प्रताप भानू दत्तात्रेयही सुप्रसन्न झाला होता.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र.

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

(१) हिमाचल मधील एक तपस्वी संन्यासी श्रीकृष्ण सरस्वती महाराज यांच्या दर्शनाला आले.

हिमाचलवासी एक तपस्वी संन्यासी कोल्हापूरचा लौकीक ऐकून जगदंबेच्या दर्शनाला आला. तरुण तेजस्वी ह्या विवक्त्याने मौनावस्थ धारण केली होती. गरज पडेल तेंव्हा तो पत्री मजकूर लिहून इतरांशी उत्तर देई. तो वैराग्य मठीत सकाळी सकाळीच महाराजांच्या दर्शनाला आला. नाही वंदन नाही स्तुती. अशा मौनावस्थेत तो महाराजांच्या कडे पहात होता. महाराज त्याच्याकडे पहात होते नेत्र पात कुणीही हालवत नाही. दोन्ही तेजस्वी मार्तंडाचे मौन संभाषण चाललेले इतर भक्त जनांनी नुसते पाहिले.

ओसरलीयां प्रथम प्रेमोमी

गीर्वाण भाषेत बोलती स्वामी

जनासी त्वमेवाहमस्मी I

पदांब्ज नमामि यति म्हणजे II५६II

त्रयमूर्तीचा अंश, अक्कलकोट नंतर इथे तू वास केला. तुझ्या अवतार परंपरेनेच ही धरा सुखी संपन्न होत आहे. मौन त्यागून त्या तपस्व्याने महाराजांची अशी स्तुती केली व निरोप घेत वैराग्य मठी बाहेर पडला. ह्या नंतर महाराज जवळ असलेल्या भक्त जनास म्हणाले, लाखो तपस्व्यात ऐसा तपस्वी कदापि पहावयास मिळणार नाही. तुम्ही त्यास बसवीला नाही, प्रसाद खडीसाखरेचा एक खडा ही त्याला दिला नाही. त्यावर भक्तजन म्हणाले “आम्ही त्यांना बोलावून आणतो. म्हणून दारा बाहेर जातो तर तो तपस्वी कांही क्षण झाले नव्हते पण तो गुप्त झाला होता. महालक्ष्मी मंदिर ते पंचगंगा तीर असे चहू बाजूला १५ भक्तजन फिरून आले पण तो साधक तपस्वी न दिसल्याचे वृत्त त्यांनी म्हाराजांना सांगितले”.महाराज हसून सर्वांना म्हणाले “बस्सा आता गप्प इथे !” दोन प्रहर पंधरा भक्त चहू बाजूला ज्याला शोधून थकले तो तपस्वी परत वैराग्य मठीत महाराजांच्या समोर येऊन उभा राहिला. महाराजांचे चरण दर्शन घेतल्यावर “महाराज” आपण परत पाचारण केले म्हणून आलो, आपल्या प्रेमळ भक्तांना संतोष दिधला. आता येतो मी महाराजांचा निरोप घेता महाराजांच्या पुढयात वैराग्य मठातच तो तपस्वी गुप्त झाला ! महाबळेश्वराच्या समोरील एका उंच डोंगरावर किल्ला बांधून त्याला “प्रतापगड” हे नांव छत्रपती शिवाजी महाराजांनी दिले. नंतर त्या नांवाला शोभेल व सार्थ होईल असा अदितीय प्रताप तेथे छत्रपतींनी केला. त्याचप्रमाणे श्री कृष्ण सरस्वती महाराजांनी तारामतींच्या ह्या वास्तुत राहण्यास आल्याबरोबर “वैराग्यमठी” म्हणून संबोधू लागले व मग विषय प्रेमीयांना विषयी विरक्ते विरक्ते विवेक योगीयांना सिध्दी प्रदान ह्या प्रमाणे तिला साजलेशा एकाहून एक दिव्य आणि अगम्य लीला महाराज करत राहिले.असेच आणखी एकदा परत एक हिमाचलवासी मदनापरी सतेज कांतीने भुषविलेला जटाधारी मौन वृत्तीत निमग्न असलेला विवेक योगी जगदंबा महालक्ष्मीचे दर्शन घेऊन महाराजांचे दर्शन घेण्यासाठी वैराग्यमठीत येऊन दाखल झाला ! नुसते महाराजांची नजरानजर होताच श्री गुरु सिंहासनापुढे जमिनीवर कोसळला. प्रहर दोन प्रहर झाले आता उठेल, नंतर उठेल श्री गुरूशी कांही तरी मनोगत बोलेल अशा विचारात महाराजांची सेवक मंडळी होती. पण तो कांही उठला नाही. जेंव्हा रात्र झाली तेंव्हा कोण्या एका सेवकाने महाराजांना विचारले, “महाराज ह्यांना भिंतीच्या कडेला नेऊन ठेऊ का ?” महाराज म्हणाले “नको ! ह्यांच्या अंगाला स्पर्श पण करू नका. तुमचे भाग्य थोर म्हणून हा तुम्हाला दिसला !” त्यावर तो सेवक म्हणाला “महाराज सुकृताचा ठेवा होता म्हणूनच तुम्ही सेवेत ह्या लीला आम्हांस दाखवित आहात. हा तपी – योगी पण तेहतीस कोटी देव तुमच्या दर्शनाची अपेक्षा धरतात !”

महाराज ह्यावर त्या दासाला म्हणाले असे विठूरायाच्यात आणि याच्यात काही भेद करू नका ! हा पुरुष नव्हे, हा पुरुषोत्तम आहे ! ह्याने थोडी मागील कांही इच्छा होती म्हणून याने देहाला कष्टविले. ह्याचा विषय कोणताच भ्रमिक विचार करू नका. ह्याप्रमाणे तिन दिवस रात्र उलटून गेल्यावर चौथ्या दिवशी मध्य रात्री महाराज त्यांच्या कानांत अस्पष्ट कांही तरी पुटपुटले ! गुरुंचा कान मंत्र म्हणजे शिष्याच्या जीवनाची सार्थकता ! महाराजांचे ते कदाचीत पराकोटीचे सिध्द अमृत संजीवनीचे बोल असावेत ! ते बोल कानी पडताच तो तापसी त्वरीतपणे उभा राहून श्री गुरुरायाना दृढलिंगन देत काही तरी सांकेतीक बोल बोलला. लगेच द्वारा बाहेर पडल्या क्षणीच अंतर्धान पावला. मती गुंग व्हावी अशा महाराजांच्या लीला दिवसें दिवस होत होत्या.

इकडे श्री गुरु सांगती I

आमुची तेथे नित्य वसती I

त्या भूवनासी वैराग्य मठी I 

म्हणती पोटी सुख तुम्हा II

(२) सहा वर्षाच्या रामनाथा कडून श्रीकृष्ण सरस्वतींनी नादिष्ठ भक्ताला उपदेश दिला.

तारामतीचा नातू अगदी अबोलका वयाने नुसता सहा महिन्याचा असताना त्याला महाराज घेऊन वडणगे गांवी “वेळाई” म्हणजे शिव भवानीच्या दर्शनाला निघाले होते.आद्दय गुरु श्री शंकराचार्यानी ह्या शिव प्रिय भवानी मातेस समयांबा म्हणून संस्कृत भाषेत गौरवलेले आहे. आपले श्री कृष्ण सरस्वती महाराज ह्याच शिवप्रियेला “वेळाई” म्हणून संबोधून मराठी भाषेत गौरविले आहे. जेंव्हा तुम्हाला संकट पडेल तेंव्हा ह्या भवानीला या. ही संकट पडेल तेंव्हा ही संकट वेळेला धावून येते. ही “वेळाई” आहे असे महाराज आपल्या भक्त जनास सांगत. जेंव्हा महाराज इकडे येत तेंव्हा अशा कांही कांही गोष्टी त्यावेळी बोलून जात.असेच एकदा ह्या वडणगे गांवास येताना त्या भक्त मंडळीत एक नादीष्ट भक्त होता. तारामतींच्या सहा महिन्याचा अबोलका नातू कोणी एक भक्त खांद्यावर घेऊन महारांच्या बरोबर चालत होता. दुपारच्या उन्हाचा त्रास होऊ नये म्हणून एका भक्ताने महाराजांच्यावर छत्री धरली होती. ह्या मंडळीत जो नादिष्ट भक्त होता त्या भक्तास तो नाद सोडण्यासाठी महाराज सांगत असून सुध्दा तो भक्त सुधारत नव्हता. तो भक्त कोण हे इतर जवळच्या भक्तांना माहित पण नव्हते. हे षण्मासाचे बालक महाराजांनी खांद्यावर घेतल्यावर त्या नादिष्ट माणसाला उद्देशून म्हणाले “अरे ! महाराजांची अवज्ञा करू नको ! ते काय सांगतात ते ऐक नाहीतर तुझ्या वाटेला आयुष्यभर दारूण दु:ख आल्याशिवाय राहणार नाही”.ज्याला उद्देशून हे बालक बोलले तो भक्त चांगलाच मनोमनी वरमला असेल, परंतु, ह्या घटनेमुळे सर्व भक्तांना महाराजांच्या अगम्य लीला शक्तीचा अचंबा मात्र वाटला.

(३) वडणगे पुढील निगवे येथील विठ्ठल मंदिरात श्रीकृष्ण सरस्वती महाराज भक्ता समवेत गेले

“वेळाई” च्या दर्शनानंतर महाराजांच्यासह ही भक्त मंडळी विठोबाच्या दर्शनासाठी वडणग्यासाठी पुढे निगवे ह्या गांवी गेली. वडणगे पुढे निगवे ह्या गांवी गेली. विठ्ठल मंदिरात महाराज न जाता बाहेरील उजव्या बाजूच्या फरशीवर बसले.महाराजांच्या परवानगीने भक्त मंडळी आत विठोबाच्या दर्शनास ह्या तारामतीच्या अजाण बालकासह गेली. दर्शन घेऊन झाल्यावर कोण्या एका भक्तास दुर्मती झाली. त्याने कडेवर असणा-या ह्या बालकाचा उजवा हात धरून श्री विठ्ठलमूर्तीच्या कानशिलात लगावली. तेंव्हा बाकीचे तीन भक्त मजेखातर “खी ! खी ! करून हासले त्या बाल हाताची थप्पड मारून होताच त्या बालकाचे उजव्या हातातील सुवर्णाचे कडे एकाएकी नाहीसे झाले”. आता काय करावयाचे ? ते सर्व भक्त चिंता क्रांत अवस्थेतूनच “श्री गुरुंच्या चरणी लागले” ते भक्त महाराजांना ह्या घटने विषयी विचारणार तोच महाराज त्या सर्वांना उद्देशून म्हणाले “काय रे ! कसली अवदसा तुम्हाला आठवली ! तरीपण तुम्ही माझे भक्त म्हणून विठूरायानी तुम्हाला सौम्यच शिक्षा केली आहे बरं का !” नंतर ती पराक्रमी भक्त मंडळी महाराजांच्या वैराग्य मठीकडे परतत असतांनाच ह्या गंभीर घटनेच्या होणा-या परिणामाविषयी विचार करू लागली. आता तारामती आपल्याला चांगलेच फैलावर घेणार ! हे त्यांचे मनोगत विफलीत न होणारे असेच होते.तारामतीचा स्वभाव करारी होता. त्यांनी एका एका भक्तांना चांगलेच धारेवर धरले. त्यांच्या तावडीतून कोणी सुटले नाही. शेवटी त्या सर्व अपराधी मंडळीनी समान वर्गणी काढून दुसरे सुवर्णाचे तेवढयाच मापाचे कडे तयार करून त्या बालकाचे हातात चढवले.

(४) रमाबाईंची समंध बाधा श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी काढून टाकली.

रमाबाई ह्या एकवीस वर्षाची विधवा निपुत्रिक पण जवळ थोडी फार संपत्ती असलेली अबला होती. तिला एका समंधाने झपाटले होते. जोतिषी मंत्राचा त्यावर इलाज चालेना. समंधाचा जाच मात्र अधिकच वाढला. श्री कृष्ण सरस्वती महाराजांची तिने कीर्ती ऐकली होती. समंधबाधेतून मुक्तता होण्यासाठी त्यांच्याशिवाय पर्याय नाही म्हणून वैराग्य मठीत येऊन ती महाराजांच्या चरणी शरणागत झाली.आपलं गाऱ्हाणे तिने महाराजांना सांगता तिला महाराज म्हणाले या कार्यासाठी ५०० रुपये लागतील. हा सौदा व्यवहाराची मागणी थोडी विचित्र वाटणारी अशी आहे. त्रैयलोक्याच्या ह्या मोक्ष दायनी राजाला ५०० रुपये तरी कशाला पाहिजे होते ! असा प्रश्न कुणाच्याही मनात येणे स्वाभाविक आहे.पाचशे रुपयातले पाच पैसेही पण महाराजांना नको होते. रमाबाईंच्या कर्म दशेतनं तिच्याच खर्चाने तिला महाराज मुक्त करू पहात होते.

अतित अभ्यांगत भणंग दीन ! स्त्री पुरुष शुद्र ब्राम्हण I

तोषवावे कांही जन Iअन्नदान देऊनी ह्या हेतूने केलेली मागणी ऐकताच रमाबाई गप्पच बसली. एवढी रक्कम जाणार म्हणून तिने त्यातल्या त्यात हात आकसात घेण्याचे ठरवून आत जाऊन एकांतपणे तारामतींना आपले गाऱ्हाणे सांगत “ हे घ्या, आणि महाराजांच्याकडून माझी समंधबाधा नाहीशी करा” असे म्हणून त्यांच्या हातावर २५/- रुपये ठेवले.२५/- रुपयांच्या आमिषाने तारामतींनी रमाबाईची समंधबाधा घालवण्याची जोखीम स्वशिरावर घेतली “तुम्ही निर्धास्त राहा” असे रमाबाईंना त्यांनी वचन दिले. नंतर महाराजांच्या पुढे तारामतींनी तिला आणून “महाराज या अबलेची मुक्तता करा” असे म्हणून आग्रहाची विनवणी केली. महाराज त्यांना म्हणाले “आधी जामीनगत करा. आधी जामीनगत पटवली पाहिजे”. तारामती रमाबाईंच्यासाठी जामीनगत राहिल्या.लगेच महाराजांनी त्या समंधाला हजर केले. तो रमाबाईच्या शरीर संचारून महाराजांना म्हणाला “ देवा ह्या पापयोनित मला तुमचे दर्शन झाले या दुर्लभ दर्शनाला हीच पुण्यप्रद्बाई कारणी आहे.आता मात्र मी कधीच हिला त्रास देणार नाही. देवा जातो आता मी”.महाराजांचा निरोप घ्यावा तसा त्या समंधाने निरोप घेतला. संचार सोडून झाल्यावर ती रमाबाई सावध होऊन महाराजांच्या चरणी नतमस्तक झाली. त्यांच्या संमतीने रमाबाईने महाराजांचा निरोप घेत घरी गेली. गेली ती गेलीच ! परत ती फिरली नाही.  इकडे महाराजांनी तारामतींच्याकडे “माझी जामीनगत आता पटवा” म्हणून तगादा लावला. पण तारामती तर तेंव्हा कांहीही करू शकत नव्हत्या ! ह्या नंतर कांही काळाने हिच रमाबाई अचानक वैराग्य मठीत महाराजांच्या चरणी परत नतमस्तक होऊन रडत रडत आपली करुण कहाणी सांगती झाली“. महाराज तुम्ही मागितले पाचशे रुपये ते मला देणे जड वाटू लागले म्हणून तुमचे चरण दर्शन पण घेणे टाळले. कालरात्री चार चोरानी मिळून माझे एक हजार रुपये पळवले !”

श्री गुरु म्हणती बरे झाले I प्राप्त तेची शोधीत आले I

गेले गेले सहस्त्र गेले I चित्रा वाटले बरे की ? II १०५ II

तारामतींना ही हकीकत समजताच त्या वाघिणी सारख्या चवताळून आल्या व रमाबाईला म्हणाल्या “नष्ट पापीणे I आतातरी कशाला आलीस ?” तेंव्हा रमाबाईने महाराजांच्या बरोबर त्यांची पण क्षमा मागत म्हणाली “ तारामती ! अगं तू पवित्र गुरु सेविका ! माझा एवढा अपराध तू पोटी घाल ! तुझ्या करुणेची मी याचिका करीत आहे.एवढी मला भीक घाल !”

आता हिला बोलून तरी काय उपयोग ? म्हणून तारामतीनी आपला क्रोध आवरला व मग हे प्रकरण शांत झाले.

 (५) भक्तांनी महाराजांना वैराग्य मठीतून हलविण्याचा विचार सोडला.हरिपंत व रामदास यांना ताराईचा श्रीकृष्ण सरस्वती महाराज यांच्यावर असलेला अधिकार समजला.

महाराज तारामतींच्या गृही वावरत ! महाराज म्हणजे ह्या उकीरड्यात पडलेला एक हिराच आहे. या दत्त गुरूंना बाहेर कुठेतरी कायमचेच राहण्याचे ठिकाण आयोजीत केले पाहिजे. असा विचार कांही भक्त सेवकांच्या मनात आला व त्यांनी रुद्र पठणाचा बेत योजून तो परिपूर्ण पण केला ! नंतर चौदा दिवसांनी पुढे महाराज वेणी माधवांना म्हणाले “वेणी अरे तुमचा रुद्र कैलास नाथाला मान्य आहे. परी पंढरीचा नाथ एक आण्याच्या देण्यात कर्ज बाजारी झाला आहे.उपवास, व्रत, वैकल्य,अनुष्ठानाने कधी कर्जातून मुक्तता होत नाही”. त्यावेळी महाराजांच्या उक्तीतला अर्थ लवकर विशद झाला नाही. त्याच रात्री रामदास व हरिपंत हे दोघे निद्रिस्त असता एकच स्वप्न एकाच वेळी दोघांना पडले.

वैराग्य मठीमध्ये जिथे आज भजनाच्या वेळी मृदंग वाजवला जातो त्या लाकडी खांबाला बलाढ्य हनुमंत मारुती रायाला ताराबाईंनी एका जाड जुड दोर खंडाने कर कचुनी बांधले असून, त्या उभय सेवक रामदास व हरिपंताना म्हणत आहेत.

“तीन जन्माचे माझे अगाध असे तप म्हणून हा मी मारुती राजाला असा इथे बांधून ठेवले आहे ! नाही तर तो काय ?” दोघेजण जागृत होऊन एकमेकांना पडलेले एकच स्वप्न सांगत होते. जवळच वेणी माधव होते. एकच स्वप्न ह्या उभयदासांना पडलेले पाहून विलक्षण आश्चर्य वाटले. गुरूची अगाध सत्ता विशद करते वेळी माधव स्वत:ला गुरुंनी सांगितलेली.

“पंढरीची विठ्ठल भगवान I एक आणा त्यास झाले ऋण

अर्धे त्यातील गेले फिटून I अर्धे अजून बाकी असे

उभयतास सांगे येऊ I आजची बोलले श्री गुरु कर्ज बाजारी रमावरू I मुक्त न करू शकते व्रते”

आता तुम्ही श्री गुरूंना ह्या वास्तूतून बाहेर काढण्याचा विचार सोडा. महाराज कांही झाले तरी वैराग्य मठी सोडणार नाहीत ! तारामतींच्या भक्तीचे ऋण फेडण्यासाठी ते इथे राहिले आहेत ! ह्या स्थानाचा स्वीकार अथवा त्याग त्यांच्या इच्छेनुसारच होणार ! त्यात आपल्याला कांहीही ढवळा ढवळ करता येणार नाही. वेणी माधवाचा हा विचार रामदास व हरिपंत उभयतांना मान्य झाला.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

(महानैवेद्य  सेवा ग्रुप, कोल्हापूर)

(१) ताराईना भक्तीचा गर्व झाला व तो श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी हरण केला.

“माझ्या भक्तीसाठी महाराज इथे आले महाराजांना इथून हलविण्याचे रामदास, हरिपंताचे प्रयत्न माझ्या साठीच महाराजांनी निष्फळ ठरविले. मी भरवताच महाराज जेवतात माझ्या शब्दांकित महाराज आहेत”. हा फाजील अभिमान तारामतींचा दिवसेंदिवस वाढतच जाऊ लागला. महाराजांच्या सेवक वर्गावर सारासार विचार न करता त्या गुरुगुरु लागल्या. महाराजांना तारामतींच्या स्वभाव आचरणात पडलेला फरक आवडला नाही. ते तारामतींना चिन्मयपणे तर इतर भक्तांच्या अनुषंगाने प्रगट प्रगल्भपणे बोलत असत. पण तारामतींना ते  उमगत नसे, किंवा ते जाणून घेण्याची कधी इच्छाही बाळगली नसेल व म्हणूनच की काय मग एकदा महाराजांनी विपरीत घडविले. माघ मास शिशिर ऋतू मकर संक्रमण म्हणून कोल्हापूर जवळील चिखली ह्या गांवी प्रयाग तीर्थ स्नानारंभ होता. कुंभी, कासारी, तुळशी, भोगावती, सरस्वती अशा पांच नद्यांचा संगम झाला म्हणून ह्या पंचगंगेच्या तीर्थ स्नानास एक महिन्यात काल १४ जानेवारी ते १४ फेब्रुवारी पर्यंत दरवर्षी मानला जातो त्या पर्व काली लाखो भाविक तीर्थ स्नानाचे पुण्य लुटत असतात. ह्या प्रयाग संगमी महाराजांच्यासह आपण सर्व भक्तांनी तीर्थ स्नान करून भोजन प्रसादाचा आस्वाद घ्यावा असा विचार विश्वाचे सूत्रधार महाराजांच्याच प्रेरणेने कोण्या एका भक्तास सुचला व त्याला तारामतींसह सर्व इतर भक्तांनी पण मान्यता दिली. समय दिवस ही आयोजित करण्यात आला. कृष्णा स्वार व कृष्णा लाड ह्या उभय सेवकांच्या खांद्यावर आळीपाळीने बसून तारामतींसह सर्व भक्तांच्या समवेत महाराज प्रयाग संगमी आले. तीर्थ स्नान करण्यास श्री गुरुंनी भक्तास सांगता, सर्व भक्तांचा आग्रह झाला की, “देवा तुम्हीच आधी गंगा स्नानास चला !” भक्तांची विनवणी पाहून मंदस्मित करत श्री गुरु गंगेच्या काठावर आले. सर्व भक्तांना आनंद झाला. पण महाराज तेथे कांही काळ स्तब्ध उभे राहिले कांही केल्या ते पाण्यात उतरेनात. खाली तीन पायरीवरून गंगा माई संथपणे वाहत होत्या ! काठावर महाराजांना परत भक्तवृंदाने स्नान करण्याचा आग्रह करत असतांनाच संथ वाहणाऱ्या गंगा लहरींनी आतुरतेने उसळी घेऊन फक्त श्री गुरु चरणा भोवतीच किंचीत काळ फेर धरला नव्हे तर ती पंचगंगामाईनी मारलेली ती श्री गुरु चरणाला मिठी भक्तांनी पाहिली. त्याच क्षणाला सर्व भक्तांच्या अंत:करणातील भक्तीने एकच अति उंच स्वर पकडला.“श्री कृष्ण सरस्वती दत्त महाराज की जय” “झाले ! झाले ! गंगास्नान आमुचे झाले !” असे महाराज म्हणाले व वरती येऊन एका वृक्षछायेत बसले. कांही भक्तांनी तीर्थस्नान करून त्वरेने जे काम मिळेल ते करू लागले, तारामती समाराधनेचा बेत योजत होत्या ! कोणी भक्त मंडप उभा करत होते. कोणी भक्त गंगा नीर आणून धावपळ करीत होते. कृष्णा स्वाराना अपस्मारीचा केंव्हा केंव्हा त्रास होई म्हणून ते नुसते महाराजांचे नामस्मरण करत होते. तर कृष्णा लाड व वासुदेवराव दळवी दोघे महाराजांचे चरणसेवा करीत महाराजांचे चिंतनात दंग झाले होते.महाराज अवचितपणे उठून ह्या लाड दळव्याना म्हणाले “चला ! चला ! उठा ! अंगी वैराग्य धैर्याचं बळ धरा आणि सांभाळ करण्याची प्रार्थना करा दत्ता जवळ आणि चला आता आपल्याला फार दूर जायचं आहे. तारेला जागे करूया ! चला ! चला !” असे म्हणत महाराज धावत सुटले. गोंधळलेल्या मन:स्थितीत लाड व दळवी महाराजांच्या पाठोपाठ धावत जाण्यापलिकडे कांहीही करू शकत नव्हते ! महाराजांनी नजिकच्या एका दुकानात येऊन एक मूठभर चिरमुरे घेऊन ते तारामतींच्या जवळ येऊन ते देत म्हणाले “आई हे घ्या !हेच तुम्हांला गोड वाटेल म्हणून आधी तुम्हांला देत आहे ! ते घ्या आता इथून पुढे आमच्यावर शब्द ठेऊ नका ! तुमचे तुम्ही निज कर्म बध्द झाला आहांत !” असे प्रगल्भ भाष्य करीत महाराजांनी तेथून पळ काढला ! त्यांच्या पाठोपाठ लाड व दळवी पण धावत गेले! आडवळणी ते तिघेजण पळत गेले. हां हां म्हणता जे गेले ते गेलेच, दृष्टीआड झाले. पाठलाग करण्यासही ते कुणाला शक्य झाले नाही. तारामती तर अवाक झाल्या. त्यांना काय घडले आहे हेच कांही समजेना. कोणत्याही बाबतीत कोणत्याही प्रसंगी महाराजांना अटकाव वा मज्जाव करण्याचा अधिकार तारामतींना त्यांच्याच गुरु कृपेमुळे अनायासे प्राप्त झाला होता. परंतु ह्या क्षणाला त्या दिगमुढ बनल्या गेल्या. काय घडे हे आज अकल्पित असे त्यांना ही म्हणावयाची पाळी आली.भांबावून गेलेल्या मन:स्थितीतून कांही काळाने त्या पूर्व स्थितीत आल्या. श्री गुरूंच्या वियोगाचं दु:ख त्यांना होरपळून काढू लागले. शोकाकुल मन स्थितीत ते त्या प्रत्येक भक्तांस महाराजांना शोधून आणण्यास सांगू लागल्या, आणतो आणतो असे म्हणून कांही जण शोधावयास गेले ते थकून भागून निराशपणे तारामतींच्या जवळ आले.

घोर अरण्यात बसून ऊन वारा पाऊस पाण्यात खडतर तपश्चर्या साधक तपस्व्यांना ज्या भगवंताचे दर्शन होत नाही तो परमात्मा श्रीकृष्ण सरस्वती रुपात प्रकट साकार होऊन गुप्त झाला असता तारामतींचे हेर त्यांना शोधून काढण्यासाठी दिवसभर वण वण भटकून आले. त्या हेरांचे दिवसभरांचे श्रेय वाया गेले.अश्रू ढाळून ढाळून तारामतींचे नेत्र सुजले. एका क्षणाच्या कालावधीत निद्रा ग्लानीमध्ये महाराज नेहमी प्रमाणे तारामतींच्या पुढयात उभे राहून म्हणाले.

“आई ! विवेक बळानं आता चित्त आवरा, प्राप्त प्रसंगात उचित काय ते पहा, जेवण प्रसाद व्यर्थ जाऊ देऊ नका, समस्त भक्तवृंद उपवासी आहे ह्यांची नोंद घेऊन त्यांच्यासह तुम्ही भोजन उरकून घ्या !” तारामती सावध झाल्या. जड अंत:करणाने गुरूंची आज्ञा म्हणून प्रसाद भोजन सर्वांनी घेतले.निद्राविरहीत रजनी सर्व भक्तांनी श्री गुरूंच्या चिंतन मननात काढली. दुसऱ्या दिवशी तारामतींसह सर्व मंडळी कोल्हापूरला परतली.

गाभाऱ्यात देव नाही.देहात आत्मा नाही. विश्व शून्य साक्षी झाल्यासारखे तारामतींना वाटू लागले. त्यांचे जेवण खाण्यावरचे लक्ष उडाले,विश्रांती झोप काळजीने महाराजांच्या सिंहासनापुढे त्यांनी निर्वाण मांडले.काही भक्तांनी त्यांना धीर देत सांगितले.“सीतामाईच्या शोधासाठी समस्त वानरगण दशदिशा धावला.आम्ही पण आता महाराजांचा ठाव ठिकाणा शोधण्यासाठी निघत आहे. तुम्ही धीर सोडू नका !”असे म्हणत कांही भक्त परत श्री गुरूंच्या शोधासाठी निघाले. अशानपान वीरहींत मांडलेल्या निर्वाण तारामतींच्या शोकाकुल अवस्थेत आठव्या दिवशी मध्यरात्रीच्या सुमारास सिंहासनाधिष्ट महाराज तारामतींना मंजुळ स्वरात म्हणाले “अगं तारे ! कशाला निर्वाण मांडलेस ? उठ आधी आणि देह रक्षणासाठी का होईना थोडेसे जेव ! तुला तुझा अहंकार बाधला. प्रयागला गुप्त झालेल्या दिवसापासून २१ व्या दिवशी तू मला इथे बसलेले पाहशील उठ ! उठ ! आणि काही तर भक्षण कर ! असे म्हणत महाराज अंतर्धान पावले.अमृत संजीवनीचे उद्गार ऐकताच तारामतींच्या जीवात जीव आला ! महाराज परत एकविसाव्या दिवशी दर्शन देणार ह्या विचाराने त्या प्रफुल्लित झाल्या महाराजांची आज्ञा म्हणून त्यांनी मग भोजन पान सुरु केले.

“तुला तुझा अहंकार बाधला !” हे महाराजांचे शब्द तारामतींच्या कानात एक सारखे घुमत होते.श्री गुरुंना त्या न आवडणाऱ्या (अहंकाराच्या) साऱ्या घटना त्यांच्या मन:चक्षू पुढे उभ्या राहिल्या आता इथून पुढे तसे न वागण्याचा त्यांनी संकल्प केला. गुरूंचे भक्त ही गुरूंचीच संपत्ती आहे गुरूंचेच ते वैभव आहे. आपण त्यांचा अपमान केला ही चूक आता इथून पुढे कदापीही करणार नाही.

आम्ही आणि आमुचे दास I

भेदाचा यात ना लव लेश I

सोडा रे सोडा भ्रम नि:शेष I

गुरुवर्य खास असेती हे II२३II

हे गुरूंचे बोल लक्षात आले. गुरूंच्या भक्तामुळे माझ्या ह्या वास्तूला शोभा आहे. गृह नक्षत्रामुळे जशी चंद्राला तारांगणात शोभा मग माझ्या “तारेच्या ह्या अंगणात” श्री गुरुंना भक्ता मुळे शोभा नाही का ? ही शोभा हेच ह्या वैराग्य मठीचे ऐश्वर्य आहे ह्या प्रमाणे करत असलेल्या आत्म परीक्षणात तारामतींना आत्मबोध म्हणजेच “निजबोध” महाराजांनी दिला या निजबोधात महाराजांनी प्रतिक्षा महाराजांच्या चिंतनात त्या करू लागल्या ! हरीवेडया गोपिकांचे हरि विरही दु:ख श्री गुरूंच्या मुळे त्यांच्या वाटेला आले. महाराजांच्या विषयी त्यांच्या कुण्या भक्तांनी पण कसलीही वार्ता कळवली नाही. ते भक्त गांवो गांवे फिरत गेले, तेथील गावकरी त्यांना सांगू लागले.

“कोणी म्हणती परवा गेले I कुणी म्हणती काल देखिले”

आमुचे ग्रामी भोजन केले I न कळे पुढे काय झाले II२३II

असे राजापूर पर्यंत शोध काढत भक्त गेले. श्री रामभाऊ वैद्य यांनी गुरु आगमनाची इत्थंभूत माहिती त्यांना सांगितली. महाराज जिथे जातील जिथे राहतील जिथे जेवतील त्या त्या स्थानाला श्री क्षेत्र नृर्सिंहवाडीचे मान महत्व प्राप्त होई. रामभाऊ वैद्य मोठया भाग्याचे म्हणून महाराज त्यांचे घरी येऊन राहिले. “उभ्या राजापूर गांवाने त्यांना पूजले अत्यंत प्रीतीने ओवाळले, आता ते वासुदेवराव दळवी व कृष्णा लाडा समवेत कागलला हरिपंत शिद्नेर्लीकरांकडे गेले आहेत !” असा समग्र वृत्तांत तारामतींना एका भक्ताने पत्राने कळविला.महाराज प्रयागला गुप्त झाल्यानंतर हरिपंत वैराग्यमठी सोडून कागलला त्यांच्याकडे आलेले आहेत. ही पत्रातून आलेली महाराजांची वर्दी लागताच तारामती अश्वयानातून हरिपंताच्याकडे आल्या. “महाराज आमच्याकडे काल पर्यंत होते. त्यांच्यासाठी आम्ही काल घरी मेजवानी केली व नंतर ते नृर्सिंहवाडीला गेले आहेत आपण तिकडे जाता श्री गुरु निश्चितच भेटतील !” तारामतींनी तिकडे जाण्याचे ठरवले. त्यांच्या बरोबर दुसरे अश्वयान करून हरिपंत पण नृर्सिंहवाडीला आले. वाडीकरांनी तारामतींना सांगितले. “तुमच्या महाराजांच्या सारख्या दिव्य साक्षात्कारी समर्थ महापुरुष आमच्या ह्या वाडीत असावा, त्यांनी येथे कायमचाच वास करावा म्हणून दोनशेहून अधिक वाडीवासीयांनी त्यांना गराडा घातला ! पण व्यर्थ झाले. एवढया आम्ही सर्वांच्या तावडयातून त्यांनी आपला मार्ग हा काढलाच स्वत:च्या पादुका कृष्णा लाडांच्या हाती देऊन ते जलात उतरले व पाठोपाठ उभय दासांना येण्यास सांगितले”.ते जलात उतरून पुढे गेले त्यांच्या पाठोपाठ आम्हां कुणालाही जाता येईना कारण तो कृष्णामाईचा डोह अति खोल आहे. महाराजांसह लाड दळव्यांना मात्र गुढघ्या एवढेच पाणी लागलेले आम्हाला दिसून आले. अत्यंत खोल डोहाच्या पाण्यावरून उभय दासासह चालत गेलेल्या ह्या त्रयमूर्तीकडे आम्ही हताश होऊन नुसते पहातच राहिलो. मिरज ग्रामीचा मार्ग लक्षून महाराज गेले आहेत तेंव्हा तेथे गेल्यावर आपल्याला ते भेटतील !”  “आपल्या मार्गात अजून दैव आड येत आहे” असे तारामती म्हणाल्या. त्या वेळी तिन्ही सांज झाल्यामुळे तेथेच वस्ती करून दुसऱ्या दिवशी मिरजेला जाण्याचे ठरवले. “तू इकडे येऊ नको मीच तुझ्या कडे येतो” श्रीपाद श्रीवल्लभ रूपातील ते अमृतोद्गार तारामतीना आठवले त्या प्रमाणे महाराज त्यांच्या घरी येऊन राहिले. त्यानंतर बऱ्याच वर्षांनी आज वाडी पाहिली. गुरुचरित्रातील महिमा व महाराजांनी केलेल्या व प्रत्यक्ष पाहिलेल्या दिव्य लीलांच्या स्मृती मध्ये तारामतींनी ती रात्री काढली. त्यावेळी विसाव्या दिवसाची समाप्ती झाली होती. दुसऱ्या दिवशी महाराज मिरजेहून कोल्हापूरला आले आणि तारामती वाडीहून मिरजेला गेल्या. मिरजेहून महाराज कोल्हापूरला निघून गेले आहेत हे समजताच मग मात्र हतबल होऊन मनोमनी प्रार्थना करत महाराजांना म्हणाल्या. “काय हे गुरु माऊली किती तुला शोधू ? एवढा अंत कशाला गुरुराया पाहतोस ? गांवोगांव फिरून शोधून शोधून थकले. परमावधी झाली जाते कोल्हापूरला !”  ह्या विचारांबरोबर महाराजांनी सांगितलेले वचन तारामतींच्या लक्ष्यात आले. “प्रयागहून गुप्त झालेल्या दिवसा पासून एकविसाव्या दिवशी तू मला इथे सिंहासनाधिष्ट झालेला पाहशील !” तो एकविसावा दिवस उजाडलाच होता आणि मिरजेहून तारामती कोल्हापूरला त्यांच्या वैराग्य मठीत येऊन दाखल झाल्या. महाराजांनी दृष्टांत खरा करून दाखविला होता. महाराज सिंहासनावर विराजमान झाले असून दोन बाजूला जय विजया प्रमाणे वासुदेवराव दळवी व कृष्णा लाड विनम्रपणे हात जोडून उभे होते. तारामतींनी महाराजांना असे पाहताच महाराज म्हणून आर्तभावनेने चरणांवर लोटांगण घातले. नंतर गहिंवरलेल्या शब्दात महाराजांना प्रार्थित म्हणाल्या.

आता हेची मागणे देवा I वियोग ऐसा कधी न व्हावा

मरण येता दु:ख न जीवा I परी न बरवा जाच हा II५४II

नंतर तारामतींनी महाराजांचे चरण प्रक्षालन करून पंचारती केली.मग षड्रस पक्वानांचे भोजन करून स्वहस्ते त्यांच्या मुखी भरविले आणि नंतर महाराज शयनागारी निद्रीस्त झाले.मग कृष्णा लाडांना तारामतीनी अगदी जिज्ञासूपणे महाराज प्रयागातून गुप्त झाल्यापासूनची हकीकत विचारली. लाडानी पण ते सर्व प्रवास वर्णन करून सांगितले.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे.

चरित्र : समुद्र भरला आहे.

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र.

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

१)श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी लक्ष्मीला कन्यारत्न दिले.

जोशी नावांचे एक गृहस्थ बेडग गांवात राहत होते. घरदार शेती वाडी होती, संपत्ती होती, संतती होती. त्यामुळे जोशी सुखाने प्रपंच करून बेडग गांवी राहत होते. पुढे कांही काळाने त्यांची पत्नी वारली. पत्नीचे निधन त्यांच्या शोकाला दु:खाला कारणीभूत झाले. दोन लहान मुलांना बघून तो रडत बसे. पुढे या मुलांचे कसे होणार या विचाराने त्याला चैन पडेना.पुढे जोशीचे दुसरे लग्न झाले. त्याच्या दुसऱ्या पत्नीचे नांव लक्ष्मी होते. तिचे माहेर कोल्हापूर होते. तिच्या भावाचे नांव विष्णुपंत होते. पुढे जोशी नोकरी निमित्त लक्ष्मी व पहिल्या पत्नीची दोन मुले घेवून कोल्हापूरला आला. व आपला मेव्हणा विष्णुपंत यांच्या घरी राहू लागला. पुढे कांही दिवस गेले. एकदा विष्णुपंत आपली बहिण लक्ष्मीला घेवून कुंभार गल्लीतील ताराबाई शिर्केंच्या घरी श्री कुंभार स्वामींच्या दर्शनाला भक्तिभावाने आला. सर्वांनी श्रद्धेने श्री स्वामींचे दर्शन घेतले. लक्ष्मी दर्शन घेताच श्री स्वामी तिला म्हणाले “तुला सुलक्षणी कन्या होईल.तिचे पालकत्व मी घेईन.” यावर लक्ष्मी श्री स्वामींना म्हणाली. “घरी सापत्न संबंध/ सावत्र नाते असताना मला आणखी कशाला मुलगी देता? सवतीची मुले आपली म्हणून मी सांभाळते आहे.मला मुलगी झालेस केवळ अनर्थ घडून येईल. दु:ख निर्माण होईल. मला मुलगी नको.” यावर श्री स्वामी लक्ष्मीला म्हणाले “जे मागता न मिळे, मिळता ते न टळे ही संचिताची फळे, गप्प उगीच बैस.”श्री स्वामींचे बोलणे लक्ष्मीला पटले नाही. तथापि, त्या रात्री लक्ष्मीला एक सुंदर स्वप्न पडले. तिच्या स्वप्नात चार मुसलमान फकीर दीप बरोबर घेवून आले व मुसलमानी भाषेत तिला म्हणाले. “सुनो बेटी हमारा सवाल, अल्लाका परसाद ले नारीयाल, निर्मल बेटी होगी, अच्छा खयाल करना,दो आना दाम देना, फिर जायेंगे मकाना” हे स्वप्न व फाकीरांचे बोल ऐकून लक्ष्मी घाबरून झोपेतून उठली व आश्चर्यचकित झाली.पुढे दुसऱ्या दिवशी तिला पडलेल्या स्वप्नातील चार फकीर प्रत्यक्ष तिच्या घरी भिक्षा मागायला आले, दारात येऊन उभे राहिले. फकीर तिला प्रसाद घेण्याविषयी विनंती करीत होते. तथापि, लक्ष्मीने प्रसाद घेण्याचे टाळले, शेवटी ते चारीही फकीर निघून गेले. सांयकाळी नोकरीवरून विष्णुपंत घरी येताच त्याला लक्ष्मीला पडलेले स्वप्न व प्रत्यक्षात तिला प्रसाद द्यायला आलेले फकीर हा प्रकार समजला. तो लक्ष्मीला म्हणाला “किती तुझी शुद्र बुद्धिमता, दैव देते आणि कर्म नेते हेच खरे” यावर आपली बहिण लक्ष्मीला विष्णुपंत कुंभार गल्लीतील श्री स्वामींच्या दर्शनाला घेवून आला व दर्शन घेवून म्हणाला “स्वप्नातील फकीर खरेच दुसऱ्या दिवशी दारात येऊन लक्ष्मीला प्रसाद देत होते. तो प्रसाद तिने घेतला नाही. हा तिचा मूर्खपणा आहे. तिचा अज्ञानपणा आहे. तथापि, तुम्ही तिच्यावर कृपा करा.” यावर श्री स्वामी म्हणाले “ एक दफे गाय अक्कल, बार बार दरशनकी मुश्किल, दो वक्त खाली गया बोल, सबका दिल नाखूष अभी, सपनोंके आदमी सच हुए, फिरभी लायेंगे उनको अभिच” असे बोलून श्री स्वामी लक्ष्मीकडे नाराजीने पाहू लागले. एवढ्यात सकाळी विष्णुपंत /लक्ष्मीच्या घरासमोर भिक्षेला आलेले तेजस्वी चार फकीर आले. त्यांनी स्वामी समोर नारळ ठेवून, श्री स्वामींना नमस्कार करून झटक्यात निघून गेले.श्री स्वामींनी फकीरांनी त्यांच्या समोर ठेवलेला नारळ घेतला व लक्ष्मीच्या ओटीत घालून तिला म्हणाले “एकदा ब्रम्हदेव देवून चुकला.मानवाने अपमान करू नये. जा सुखी राहा.” पुढे वर्ष गेले. श्री स्वामी कृपेने लक्ष्मीला सुंदर मुलगी झाली. त्या मुलीला घेवून लक्ष्मी श्री स्वामी दर्शनासाठी कुंभार गल्लीत आली. मुलीला श्री स्वामींच्या पायावर घालून दर्शन घेवून उभी राहिली. श्री स्वामींनी त्या लहान बाळाला / मुलीला उचलून घेतले. आशीर्वाद दिला व म्हणाले. “घाणवट खाऊ आली”

२)कोल्हापुरातील सरवीर पुणेकर, राजाराम खंडेराव यांना महाराजांनी धडा शिकवला.

कोल्हापूर छत्रपती शाहू महाराजांच्या दरबारात सरवीर पुणेकर म्हणून अधिकारी होता. त्याचा त्याच राज दरबारात राजाराम खंडेराव नावाचा मित्र होता. तो सरवीर पुणेकराचा वरिष्ठ अधिकारी जिगर मित्र असून, पुरा नास्तिक होता. एकदा सरवीर पुणेकर कुंभार गल्लीतील स्वामींच्या दर्शनाला जात असताना राजाराम खंडेराव सरसुभे हा जिगर मित्र त्यांच्या घरी भेटायला आला व तो त्यांना विचारू लागला. “कुठे निघालात” यावेळी सरवीर पुणेकर सरसुभेला म्हणाला “इथंच जवळच कुंभार गल्लीत ताराबाईच्या घरी नृसिंहवाडीचे साक्षात दत्त आहेत. त्यांच्या दर्शनाला चाललो आहे” यावर सरसुभे त्याला म्हणाला “ तुम्ही तर विद्वान, सद्सद विवेक बुद्धी सोडून मनुष्य रुपात तुम्ही दत्त पाहता हे योग्य नाही. तुम्हा आम्हाला तो मनुष्यच आहे” यावर सरवीर पुणेकर सरसुभेला म्हणाला "मी तर स्वामींच्या दर्शनाला चाललो आहे. तुम्हीपण चला त्यांच्या दर्शनाला. मग घेताच दर्शन ते मनुष्य आहेत की देव आहेत हे तुम्हांला कळून येईल मग तुम्हांला त्यांचे थोरपण कळून येईल. चला माझ्या बरोबर स्वामींच्या दर्शनाला” यावर दोघे मिळून ताराबाईच्या घरी स्वामींच्या दर्शनाला आले. सरसुभ्याला पाहून स्वामींनी त्याचा हात धरून त्याला शौचकुपात/ संडासमध्ये ढकलून कोंडून घातले.

तो प्रकार पाहून सरवीर पुणेकर घाबरून गेला. सरसुभे अधिकाराने उन्मत होता. तो आता स्वामींना व मला अतिशय त्रास देणार म्हणून पुणेकर घाबरून गेला. मीच जर सरसुभ्याला स्वामींच्या दर्शनाला आणले नसते तर हा प्रकार घडला नसता. स्वामींना व मला ताप झाला नसता असे सरवीर पुणेकराला वाटू लागले. एवढ्यात स्वामींनी शौचकुपाचे/ संडासचे दार उघडले. सरसुभे बाहेर आला व स्वामींच्या चरणावर लोळू लागला.क्षमा याचना करू लागला “ मी अनंत अपराधी आहे” म्हणू लागला. एवढ्यात सरवीर पुणेकर सरसुभेला म्हणाला ‘मी तुम्हाला स्वामींच्या दर्शनाला घेवून आलो हीच माझी चूक झाली आहे. मीच तुम्हांला आणले नसते तर हा प्रकार घडला नसता. आपण माझ्या घरी जाऊ या. थोडी विश्रांती घ्या म्हणजे तुम्हांला आराम वाटेल. झाल्या प्रकारा बद्दल मला क्षमा करा” यावर सरसुभे सरवीर पुणेकरांना म्हणाला, “आता घरी जायला नको. आरतीची वेळ आहे.आरतीचा लाभ घेवू या. पुन्हा अशी संधी मिळणार नाही. मी भाग्यवान आहे” आरतीचा लाभ घेवून दोन घटका स्वामींच्या सहवासात घालवून दोधे सरवीराच्या घरी आले. त्यावेळी उतावीळ होऊन सरवीर पुणेकराने सरसुभेला झालेल्या नास्तिक बुद्धीच्या परिवर्तनाबद्दल विचारले. त्यावर सरसुभे सरवीर पुणेकराला म्हणाला.“जेव्हा मला स्वामींनी शौच्च कुपात कोंडले त्यावेळी त्यांनी माझ्या कडून मी केलेल्या निंदेचा पाढा वाचून घेतला.मी केलेल्या निंदेचा पाढा इतर कोणाला माहित नव्हता. मी करीत असलेली स्वामी निंदा केवळ त्यांनाच ठाऊक होती. म्हणूनच ते सर्व त्यांनी कबूल करून घेतले. एकाच ठिकाणी बसून भूत-भविष्य-वर्तमान जाणतो. त्रिभुवन पालथे घालतो. त्याला कां जाऊ नये शरण तूच सांग” सरसुभेचे म्हणणे सरवीर पुणेकराला पटले. स्वामी विषयी त्यांचे प्रेम वाढले भक्ती वाढली. संशय पटल दूर झाले. साक्षात नृसिंह वाडीचे दत्त ते हेच म्हणून ताराबाईच्या घरी दर्शनाला येवू लागले.

लेखक : श्री. बजरंग झेंडे

चरित्र : समुद्र भरला आहे

संदर्भ : कै. बाळासाहेब रामनाथ शिर्के लिखित श्री कृष्ण सरस्वती चरित्र

(महानैवेद्य सेवा ग्रुप,कोल्हापूर)

१) श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांनी जोतिबाला जाऊन श्री ज्योतिर्लिंग यांचे दर्शन घेतले.

एकदा स्वामी भक्तांना म्हणाले “श्री ज्योतिर्लिंगाला दर्शनाला जावू या, दक्षिण केदारला वाडी रत्नागिरीला जावू या”.हे ऐकून भक्त बाळकू राशिवडेकर समोर येऊन म्हणाला “चला बसा माझ्या खांद्यावर क्षणात त्वरित श्री जोतिबा दर्शनाला जावू या” यावर ताराबाई स्वामींना म्हणाली “सर्व भक्तांनाही श्री जोतिबा दर्शनाला न्या व लवकर परत या मला जीवाला हुरहुर लागते” अशा रीतीने बाळकूच्या खांदयावर स्वामींना बसवून सर्व भक्तमंडळी वाडी रत्नागिरी म्हणजेच श्री जोतिबा दर्शनासाठी डोंगराकडे निघाली. चालत चालत सर्व मंडळी रामभाऊ फारिकाच्या घरा जवळ माध्यान्ह काळी आली. रामभाऊ फारिकाने असा विचार केला की, स्वामींना रस्त्यात / प्रवासात भूक लागली तर लाडू / मोदक असे फराळाचे जिन्नस तर घरातून बांधून घ्यावेत. फारिकाचा विचार समजून स्वामी त्याला म्हणाले “लाडू, मोदक फराळाचे जिन्नस बरोबर घेवून भूक टाळण्यासाठी, भूक शमविण्याची कांही गरज नाही. प्रवासातील तहान भुकेची मी व्यवस्था केली आहे. याची प्रवासात प्रचिती येईल” हे ऐकून फारिकाने लाडू / मोदक फराळाचे जिन्नस न घेता स्वामींच्या बरोबर सर्वजण भराभर जोतिबा डोंगराकडे वाटचाल करू लागले. रस्त्यातील वडणगे गांवा पर्यंत पोहचे पर्यंत सर्वजण घामाने भिजून निघाले, उन्हाने घामाघूम झाले. हे पाहून दयाळू स्वामी सूर्याकडे पाहून म्हणाले “अंबेच्या मंदिरात आम्ही विश्रांती घेणार आहे. अंबेचे मंदिरही अजून दूर आहे. तेंव्हा उन्हाचा त्रास आम्हाला होऊ नये. शीतल / शांत हो “स्वामींच्या या बोलानंतर भराभर ढग जमू लागले. ढगांनी सूर्याला व्यापून टाकले. सगळीकडे सावली पसरली. उन्हाची तीव्रता कमी झाली. अशा रीतीने सर्वांना स्वामींचे सूर्य / चंद्रा वरील सत्तेचे मोल पटले.सर्वजण आनंदाने भर दोन प्रहरी वडणगेच्या अंबेच्या मंदिरात पोहचले. थोडीफार विश्रांती घेवून पुन्हा स्वामी भक्तासह जोतिबा डोंगराकडे जाऊ लागले / प्रवास करू लागले. भर दुपार झाल्याने उन्हामुळे स्वामींना फार तहान लागली. एवढ्यात एक शेतकरी भेटला त्या शेतकऱ्याकडून रामभाऊने पाणी आणणेसाठी भांडे मागून घेतले. स्वामींना पिण्यासाठी पाणी आणण्यासाठी रामजी विहिरीचा शोध घेऊ लागला. तेवढ्यात एका शेतात विहिरीजवळ एक ब्राम्हण फराळ / जेवण घेत असतांना दिसला. भर दुपारची वेळ रामजीने त्या ब्राम्हणाला आपल्या स्वामींना लागलेली तहान / प्रवास या विषयी हकीकत सांगितली. यावर त्या ब्राम्हणाने रामजी जवळ सर्वांना पुरतेल एवढे लाडू खाण्यासाठी दिले व विनयाने म्हणाला “माझे लाडू मी तुमच्या गुरुसाठी व तुम्हांसाठी खाण्यासाठी देत आहे. ते सर्वांनी खावेत लाडू खाऊन तुमचे गुरुही तृप्त होतील. माझे लाडू यामुळे सत्कारणी लागतील”. रामजीने त्या ब्राम्हणाने दिलेले लाडू व पाणी घेवून आला. स्वामींनी व सर्व भक्तांनी त्या लाडवाचा आस्वाद घेतला, पाणी प्याले. सर्वांची भूक शांत झाली. अशा प्रकारे स्वामींनी रामजीला घरातून लाडू / मोदक असे फराळाचे जिन्नस घेवू नको म्हटले होते याची प्रवासात सर्वांना प्रचिती आली. आपला स्वामीवरील अविश्वास अयोग्य आहे असे रामजीस वाटू लागले. आपण अल्पमती आहोत असे वाटू लागले. जोतिबा डोंगराकडे जात असतांना पेरूची झाडे लागली. झाडावरील पेरू खात, स्वामींच्या नांवाचा जय जयकार करीत सर्वजण जोतिबा डोंगरावर पोहोचले. श्री जोतिबा मंदिरात पोहोचले. श्री जोतिबाला / केदारनाथाला नमस्कार करून स्वामी केदारनाथाची स्तुती गावून म्हणू लागले. “करवीरनिवासिनी अंबाबाईच्या मदतीला तू धावून आलास लढाईत रत्नासुराला तू मारलेस, आई अंबाबाईला विजय मिळवून दिलास, तिच्यावर उपकार केलास. परंतु तिने तुला स्थानापन्न होणेस बसणेस परवानगी / अनुमती दिली नाही काय ? युगे अठ्ठावीस पांडुरंग विटेवर उभा आहे तसा तुही उभा आहेस काय ? आई अंबाबाई निष्ठुर आहे काय ? तुझे दर्शन घेवून गुलाल उधळणाऱ्या भक्तांना तू त्वरित पावतोस. आता आम्हांला तुझे दर्शन झाले आहे. परत करवीर / कोल्हापूरला जाण्याची आज्ञा दे” असे म्हणून स्वामी सोबतच्या भक्तांना म्हणाले “चला लवकर परत. ताराबाईला उपवास पडेल. माझ्याशिवाय ती अन्न ग्रहण करणार नाही. जेवणार नाही”. अशा रीतीने श्री जोतिबाचे दर्शन घेवून / सर्व मंडळी स्वामीसह रात्री ताराबाईच्या घरी बाळकूच्या खांद्यावर बसून परत आली. आल्यानंतर सर्व मंडळींनी स्वामींची शेजारती केली. अशा प्रकारे श्री जोतिबा डोंगराची / श्री केदारनाथ दर्शनाची यात्रा पूर्ण झाली.

२) कपटी सावकार श्रीकृष्ण सरस्वती महाराजांना शरण आला.

कोल्हापूरच्या शेजारी एका खेडेगांवात दोन भाऊ आनंदाने रहात होते. त्या गावातील एक कपटी सावकाराने त्या दोन भावात वाटणी वरून वितुष्ट / वाईटपणा आणला. त्या सावकाराच्या कपटीपणाला धाकटा भाऊ बळी पडला व त्याने थोरल्या भावाला घरातून हाकलून दिले. घरातून हाकलून दिल्यानंतर तो थोरला भाऊ कोल्हापूरला निराश होऊन परागंदा होऊन आला व आई अंबाबाईच्या देवळात राहू लागला.श्री अंबाबाईच्या देवळात स्वामींची कीर्ती त्या थोरल्या भावाच्या कानावर पडली व तात्काळ तो स्वामींच्या दर्शनाला ताराबाईच्या घरी आला. श्री स्वामींचे दर्शन घेवून तो स्वामींना म्हणाला “कपटी सावकाराचे ऐकून धाकट्या भावाने मला घरातून हाकलून दिले आहे. माझी पत्नीही मला सोडून गेली आहे. मी आता जगात एकटाच राहिलो आहे. श्री अंबाबाईच्या देवळात तुमची कीर्ती ऐकून तुमच्या दर्शनासाठी आलो आहे. मला या सर्व संकटातून सोडवा. मार्ग दाखवा. तुमच्या पायाजवळ थारा द्या. तुमच्याशिवाय या जगात माझा कोणी वाली नाही”. हे ऐकून स्वामी त्याला म्हणाले “तुला आसरा दिला आहे. इथं रहा, रोज पंचगंगेतून पाण्याच्या घागरी भरून आणीत जा. तुझ्या पोटा पाण्याची सोय इथं केलेली आहे, ताराबाईच्या घरी केलेली आहे”.अशा प्रकारे स्वामींची सेवा करता करता सहा महिने गेले. एक दिवस त्या मनुष्याचा धाकटा भाऊ शोध घेत घेत ताराबाईच्या घरी आला व त्या थोरल्या भावास म्हणू लागला “त्या कपटी सावकाराने आपल्या दोघात वाटणीवरून वितुष्ट आणले. मीही त्याचे ऐकले.कपटीपणा मुळे सावकाराची तरणीताठी बायको वारली. त्याचा त्यालाही पश्चाताप झाला आहे. मीही माझ्या बायकोचे ऐकून तुझ्याशी दुष्टपणाने वागलो आहे. आता घरी परत चल. घर व  जमीन तुला समान वाटून देतो” ते ऐकून तो थोरला भाऊ त्याच्या धाकटया भावास म्हणाला “तुला तुझा संसार बायको प्रिय. तू तिचे ऐकून संकटात मला ढकललेस. मला आता घरदार / शेती काहीही नको. तुला लखलाभ होवो, “ते ऐकून धाकटा भाऊ थोरल्या भावास म्हणाला “मला माझ्या अपराधाची क्षमा कर. तुझ्या स्वामीजवळ जाऊया ते काय म्हणतात ते तर पाहू या”.यावर दोघे भाऊ स्वामीजवळ आले व दर्शन घेवून उभे राहिले. यावर स्वामी थोरल्या भावास म्हणाले “ धाकटया भावाचे ऐक त्याच्या बरोबर परत घरी जा. त्या सावकाराला क्षमा कर, भावाला क्षमा कर. आनंदाने भाऊ भाऊ एकत्रित रहा. सुखाने संसार कर. धाकटया भावाचे मन मोडू नकोस”. मग स्वामींचे ऐकून तो थोरला भाऊ धाकटया भावाबरोबर परत घरी गेला. तो कपटी सावकारही त्यांच्या घरी येवून त्याने आपल्या कुकर्माची क्षमा थोरल्या भावाजवळ मागितली. अशा रीतीने त्या थोरल्या भावाने रोज पंचगंगेतून पाण्याच्या घागरी भरून आणण्यासाठी सेवा केली. स्वामी कृपेने त्याचे घर, त्याचा संसार पुन्हा सजला. जो मनुष्य स्वामीसेवेत आयुष्य घालवितो त्याला या जगात कसलेही दु:ख राहत नाही. जगात त्याला काहींही दुर्मिळ असत नाही.

३) श्री हरिपंत शिद्नेर्लीकर यांना श्री कृष्ण सरस्वती महाराजांनी मांजर रुपात दर्शन दिले.

कोल्हापूर जवळ कागल हे तालुक्याचे गांव आहे. या गांवात हरिपंत शिद्नेर्लीकर नांवाचे गृहस्थ रहात होते. राजदरबारात ते नोकरी करीत असल्याने त्यांची आर्थिक स्थिती बरी / चांगली होती. वरचेवर कामानिमित्त हरिपंत शिद्नेर्लीकर कोल्हापूरला कामानिमित्त येत असत. कोल्हापूरात येत असल्याने वरचेवर स्वामींची ख्याती / स्वामींचे दिव्य जीवन त्यांच्या कानावर पडत होते. सुकृतामुळे हरिपंत शिदनेर्लीकर यांना स्वामी दर्शनाची जबरदस्त ओढ लागली. या  दर्शनाच्या ओढीने ते एकदा स्वामी दर्शनाला कोल्हापूरला ताराबाईच्या घरी गेले. स्वामी दर्शनाने त्यांचे पूर्व सुकृत फळाला आहे. त्यांची वृत्ती पालटली, अंतरंग बदलून गेले व रोज स्वामींच्या दर्शनाला येवू लागले. लवकरच हरिपंत शिदनेर्लीकर यांनी राजदरबारातील मानाची नोकरी सोडली व स्वामी सेवाधर्म मानला व स्वामींच्या सेवेत जीवन व्यतित करू लागले. पहाटे लवकर उठून स्नान संध्या आटोपून ते घरा शेजारच्या श्री खंडोबा मंदिरात अनुष्ठान करीत. अनुष्ठान संपल्यानंतर ते पुन्हा स्वामी दर्शनाला येत व स्वामी सेवेत दिवस घालवीत. हा त्यांचा नित्यक्रमच होता. एकदा काय झाले ज्या श्री खंडोबा मंदिरात हरिपंत अनुष्ठानाला बसत / वाचनाला बसत त्या मंदिराला उजेडवारा येण्यासाठी एकच खिडकी होती. त्या खिडकीत एक मांजर रोज येऊन बसू लागले. त्यामुळे वाचनाला पुरेसा प्रकाश येईना म्हणून हरिपंताने रागाने त्या मांजराच्या तोंडाला मारले. पुढे अनुष्ठान / वाचन पूर्ण होताच हरिपंत स्वामी दर्शनाला मठीत गेला. तेंव्हा स्वामींनी मांजर रूपाने हरिपंताच्या अनुष्ठानाला गेलो असता खिडकीत बसून वाचन ऐकत असतांना हरीपंताने मला गालावर मारले. हा पहा माझा गाल माराने लाल झाला आहे म्हणून हरीपंताना व जवळ असलेल्या भक्तांना दाखविला. स्वामींचा लाल झालेला गाल आपल्या माराने झालेला पाहून तो ओशाळला व त्यांच्या मनाला वाटले. प्रत्यक्ष भगवंत / अनुष्ठानाला / अनुष्ठान पाहायला आला असतांना त्यांनाच मी थप्पड मारण्याचा मूर्खपणा केला. पश्चातापाने हरिपंताचे मन होरपळले. स्वामी केवळ मनुष्यरूपातच नाहीत तर पशुपक्षांचे अवतार धारण करणारे प्रत्यक्ष भगवंताचे / श्री दत्तात्रयाचे अवतारच आहेत अशी त्यांनी खूणगाठच बांधली.

४) द्रविड ब्राम्हणच्या मनातील विचार श्रीकृष्ण सरस्वती यांनी ओळखला.

एकदा स्वामी आपल्या भक्तांना म्हणाले “पंचगंगा नदीकाठी असलेल्या सिद्धनाथाचे दर्शन घेवू या. परत येतांना वाटेत तुम्हा मौज दाखवू या” श्री सिद्धनाथाचे दर्शन घेवून परत येतांना एक द्रविड देशाचा ब्राम्हण पंचगंगेत स्नान करून सोवळ्याने मंत्र पठण करीत चाललेला भक्तांनी पाहिला. स्वामींचे अलौकिक तेज पाहून तो द्रविडी ब्राम्हण स्तंभित झाला व थबकला. भाषेची अडचण असल्याने हातवारे करून स्वामींची चौकशी केली हे महामुनी कुठले असाही प्रश्न हातवारे करून केला. भक्तांनी श्री स्वामीजी हे प्रत्यक्ष दत्त अवतार असल्याचे सांगताच जरी सोवळे असले तरी स्वामींचे दर्शन घेवू या, फार तर पुन्हा एकदा स्नान करावे लागेल असा विचार त्या द्रविडी ब्राम्हणाच्या मनात आला. स्वामींनी त्या द्रविडी ब्राम्हणाच्या मनातील विचाराचा गोंधळ ओळखला व त्याला म्हणाले “माझ्या दर्शनाने, माझ्या स्पर्श दर्शनाने तुझे सोवळे बिघडणार नाही घे दर्शन” स्वामींचे हे अंतरसाक्षित्वाचे बोल ऐकून त्या द्रविडी ब्राम्हणाला आपल्या मनांतील सोवळ्या ओवळ्याचा गोंधळ स्वामींनी कसा ओळखला याचे आश्चर्य वाटले. खरोखरीच स्वामीजी श्री दतात्रयाचे अवतार आहेत असे त्या द्रविडी ब्राम्हणाला पटले व त्यांनी स्वामीजींचे स्पर्श दर्शन घेवून त्यांची अलौकित्वाची स्तुती गायली.